Biotyna – co warto o niej wiedzieć?

Zastanawiasz się, dlaczego włosy stają się matowe, paznokcie łamliwe, a skóra przesuszona – mimo że dbasz o dietę i stosujesz pielęgnację? A może odczuwasz przewlekłe zmęczenie, które trudno przypisać stresowi lub niewyspaniu? W takich momentach warto przyjrzeć się bliżej witaminom z grupy B, a szczególnie jednej z nich – biotynie. Choć często kojarzymy ją wyłącznie z urodą, biotyna ma znacznie większe znaczenie dla organizmu. Bierze udział w przemianie energii, wspiera układ nerwowy, a także odgrywa rolę w utrzymaniu prawidłowego metabolizmu tłuszczów i białek. Można powiedzieć, że działa jak mały silnik napędzający codzienne procesy zachodzące w komórkach. Warto więc wiedzieć, jakie możliwości daje ta witamina. 

Z tekstu dowiesz się m.in.:

• czym dokładnie jest biotyna;
• skąd ją czerpać;
• kto może mieć większe zapotrzebowanie na biotynę;
• jak rozpoznać objawy niedoboru witaminy B7. 

To nie będzie kolejna opowieść o cudownych właściwościach witamin. Znajdziesz tu konkrety, aktualną wiedzę i praktyczne wskazówki, które pomogą Ci lepiej zadbać o swoje zdrowie – od środka.

Biotyna – nazwa składnika

Biotyna jest witaminą rozpuszczalną w wodzie, należącą do kompleksu witamin z grupy B. Jej systematyczna nazwa chemiczna to witamina B7, choć równie często spotkasz się z określeniami takimi jak witamina H (od niemieckiego „Haut und Haar”, czyli „skóra i włosy”) czy koenzym R. W klasyfikacji naukowej funkcjonuje również pod nazwą łacińską: Biotinum.

Biotyna pełni funkcję kofaktora – jest niezbędna do prawidłowego działania kilku enzymów karboksylazowych, które biorą udział w przemianach metabolicznych węglowodanów, tłuszczów i aminokwasów. Mówiąc prościej: pomaga organizmowi efektywnie wykorzystywać energię z pożywienia. Uczestniczy również w syntezie kwasów tłuszczowych oraz wpływa na regulację genów, zwłaszcza tych odpowiedzialnych za wzrost komórek.

To właśnie dzięki tym właściwościom biotyna zyskała reputację składnika wspierającego kondycję skóry, włosów i paznokci. Choć warto podkreślić, że jej działanie wykracza daleko poza aspekty estetyczne – jest potrzebna każdej komórce w organizmie, niezależnie od wieku czy stylu życia.

Czy potrzebujesz jej dużo? Nie. Czy jest niezbędna? Zdecydowanie tak.

Objawy niedoboru biotyny w organizmie

Chociaż niedobór biotyny w populacji ogólnej występuje stosunkowo rzadko, to jego skutki mogą być zauważalne i wpływać na codzienne funkcjonowanie.

Do najbardziej typowych objawów niedoboru tej witaminy należą:

• zwiększone wypadanie włosów, często rozproszone, bez wyraźnego ogniska,
• kruchość i rozdwajanie się paznokci;
• suchość skóry, a niekiedy także łuszczenie się naskórka w okolicach nosa, ust, powiek i uszu;
• stany zapalne skóry twarzy, przypominające łojotokowe zapalenie skóry;
• uczucie chronicznego zmęczenia i obniżonej energii;
• zaburzenia koncentracji, uczucie „mgły mózgowej”;
• drażliwość i wahania nastroju.

W skrajnych przypadkach niedobór biotyny może prowadzić do bardziej nasilonych objawów neurologicznych, takich jak drętwienie kończyn, zaburzenia równowagi, a nawet pogorszenie funkcji poznawczych. U osób dorosłych są to jednak sytuacje wyjątkowe i zazwyczaj związane z długotrwałym niedożywieniem, chorobami przewodu pokarmowego lub stosowaniem niektórych leków.

Kto jest szczególnie narażony?

Istnieje kilka grup, u których ryzyko niedoboru biotyny jest wyższe:

• osoby spożywające często surowe białka jaj, które zawierają awidynę – białko wiążące biotynę i utrudniające jej wchłanianie,
• osoby z dysbiozą jelitową lub zespołem złego wchłaniania (np. po operacjach bariatrycznych),
• osoby stosujące antybiotykoterapię długoterminową, co może wpływać na florę jelitową syntetyzującą biotynę,
• osoby przyjmujące leki przeciwdrgawkowe, izotretynoinę lub niektóre leki immunosupresyjne,
• kobiety w ciąży lub karmiące piersią, u których zwiększone zapotrzebowanie może prowadzić do niedoborów,
• osoby na dietach eliminacyjnych — np. wegańskich lub niskowęglowodanowych, gdzie ogranicza się niektóre źródła biotyny.

Jeśli zauważasz u siebie powyższe objawy i podejrzewasz, że mogą być związane z niedoborem biotyny, warto skonsultować się ze specjalistą ds. żywienia lub lekarzem. Dobrym punktem wyjścia może być również analiza diety — często okazuje się, że wystarczy kilka prostych zmian, by poprawić podaż tej witaminy dzięki prawidłowo zbilansowanej diecie.

Niedobory biotyny mogą rozwijać się powoli i mieć niespecyficzne objawy, dlatego łatwo je przeoczyć. Zwracając uwagę na sygnały, jakie wysyła organizm, masz szansę na wczesne zareagowanie i dostosowanie stylu życia do jego realnych potrzeb.

Przeczytaj także: Kolagen do włosów. Czy włosy wypadają wtedy mniej?

Źródła biotyny

Biotyna występuje naturalnie w wielu produktach spożywczych, zarówno pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego. Co ciekawe, jest syntetyzowana także przez bakterie jelitowe – choć wciąż nie wiadomo, w jakim stopniu ta endogenna produkcja pokrywa dzienne zapotrzebowanie.

Jeśli zależy ci na zwiększeniu podaży biotyny z diety, warto sięgnąć po:

• żółtka jaj (gotowane) – jedno z najbardziej znanych źródeł, choć należy pamiętać, że surowe białko jaj zawiera awidynę, która wiąże biotynę i utrudnia jej wchłanianie;
• wątrobę i inne podroby – zwłaszcza wołowa i drobiowa wątroba to naturalne „składnice” witamin z grupy B;
• orzechy i nasiona – migdały, orzeszki ziemne, słonecznik;
• pełnoziarniste produkty zbożowe – m.in. owies i otręby pszenne;
• rośliny strączkowe – zwłaszcza soja, ciecierzyca i soczewica;
• warzywa – takie jak szpinak, brokuły czy bataty;
• drożdże – zarówno piwne, jak i piekarskie, znane z wysokiej zawartości witamin z grupy B.

Źródła zwierzęce przeważnie zawierają bardziej biodostępną formę biotyny, ale dieta roślinna również może dostarczać jej w wystarczających ilościach – pod warunkiem odpowiedniego zróżnicowania posiłków. Warto też pamiętać, że procesy technologiczne, takie jak gotowanie w dużej ilości wody, mogą obniżać zawartość tej witaminy w żywności.

Jeśli chodzi o suplementy diety, biotyna pozyskiwana jest najczęściej w procesach fermentacji mikrobiologicznej z udziałem bakterii z rodzaju Bacillus lub Pseudomonas. Te metody umożliwiają produkcję czystej, stabilnej i dobrze przyswajalnej formy tej witaminy – zwykle jako D-biotyny (naturalny izomer o pełnej aktywności biologicznej).

Nie istnieje jedno konkretne „miejsce występowania” biotyny w przyrodzie – to składnik powszechny, ale w większości produktów występuje w niewielkich ilościach. Dlatego właśnie zrównoważona dieta ma kluczowe znaczenie w utrzymaniu prawidłowego poziomu tej witaminy.

Biotyna – właściwości i korzyści zdrowotne

Biotyna, jako niezbędna witamina z grupy B, wspiera wiele procesów fizjologicznych, które wpływają na codzienne funkcjonowanie — od metabolizmu energetycznego, przez kondycję skóry, aż po pracę układu nerwowego. Jej rola nie ogranicza się do jednego obszaru – można powiedzieć, że działa na styku kilku systemów, które muszą ze sobą współpracować, aby organizm działał sprawnie.

Jedną z najczęściej omawianych korzyści wynikających z prawidłowego poziomu biotyny jest jej wpływ na stan skóry, włosów i paznokci. Choć nie można mówić o gwarantowanych efektach, istnieją badania sugerujące, że osoby z niedoborem tej witaminy mogą zauważyć poprawę kondycji włosów (m.in. ich struktury i tempa wzrostu), większą odporność paznokci na łamanie oraz lepsze nawilżenie skóry. Nie oznacza to jednak, że suplementacja automatycznie rozwiąże problemy natury estetycznej — szczególnie jeśli ich przyczyna leży gdzie indziej, np. w hormonach, stresie czy stylu życia.

Biotyna wpływa także na utrzymanie prawidłowego metabolizmu. Odpowiada za aktywację enzymów, które umożliwiają przemianę glukozy, aminokwasów i kwasów tłuszczowych w energię. Innymi słowy: pomaga komórkom „spalić” to, co zjadasz, w sposób wydajny i kontrolowany. Dzięki temu może wspierać organizm w momentach zwiększonego zapotrzebowania energetycznego — np. u osób aktywnych fizycznie, kobiet w ciąży, karmiących piersią czy będących na dietach eliminacyjnych.

Korzyści ze zwiększonego spożycia biotyny mogą odczuć szczególnie:

• osoby stosujące antybiotykoterapię (która może zaburzać florę jelitową i ograniczać produkcję endogennej biotyny),
• osoby na diecie ubogiej w produkty pełnoziarniste, warzywa i orzechy,
• osoby narażone na przewlekły stres,
• osoby starsze, u których z wiekiem spada efektywność wchłaniania niektórych mikroskładników,
• osoby z dietą niskokaloryczną lub jednostronną,
• weganie i wegetarianie, jeśli ich dieta nie jest odpowiednio zbilansowana.

Biotyna może być także pomocna w kontekście utrzymania zdrowia układu nerwowego, ponieważ uczestniczy w syntezie neuroprzekaźników. Choć trudno bezpośrednio odczuć jej wpływ na koncentrację czy nastrój, niedobór tej witaminy bywa kojarzony z uczuciem zmęczenia, brakiem energii czy rozdrażnieniem.

Warto podkreślić, że suplementacja biotyny najczęściej przynosi zauważalne efekty u osób, które mają jej niedobór lub są na granicy wartości referencyjnych. W przypadku osób zdrowych, dobrze odżywiających się, dodatkowe dawki niekoniecznie przyniosą zauważalną różnicę — dlatego tak ważna jest indywidualna ocena potrzeb, najlepiej we współpracy z dietetykiem lub lekarzem.

Przeczytaj także: Czy dieta wegańska jest zdrowa?

Mechanizm działania

Biotyna pełni w organizmie funkcję kofaktora enzymatycznego, co oznacza, że jest niezbędna do aktywacji określonych enzymów biorących udział w kluczowych szlakach metabolicznych. Mówiąc prościej: bez jej obecności wiele reakcji biochemicznych po prostu by nie zaszło – albo zachodziłoby w sposób nieefektywny.

Na poziomie komórkowym biotyna wiąże się z grupą ε-aminową reszty lizyny w białkach enzymatycznych, tworząc tzw. enzymy biotynozależne. Wśród nich znajdują się cztery główne karboksylazy, które mają konkretne zadania:

• Karboksylaza acetylo-CoA – bierze udział w syntezie kwasów tłuszczowych; dzięki niej komórki mogą budować struktury błon komórkowych czy produkować substancje sygnałowe.
• Karboksylaza pirogronianowa – wspomaga przekształcanie pirogronianu w szczawiooctan, co umożliwia kontynuację cyklu Krebsa i produkcję energii. To szczególnie istotne w komórkach nerwowych i mięśniowych, które mają wysokie zapotrzebowanie energetyczne.
• Karboksylaza propionylo-CoA – uczestniczy w rozkładzie niektórych aminokwasów i kwasów tłuszczowych o nieparzystej liczbie atomów węgla.
• Karboksylaza metylokrotonylo-CoA – bierze udział w metabolizmie leucyny (aminokwasu rozgałęzionego), a tym samym wspiera procesy regeneracji tkanek i równowagę azotową.

Biotyna wspomaga również regulację ekspresji genów, w tym genów odpowiedzialnych za proliferację i różnicowanie komórek. W badaniach laboratoryjnych wykazano, że wpływa na struktury chromatyny, co może mieć znaczenie w procesach naprawy DNA oraz w funkcjonowaniu układu odpornościowego.

Z fizjologicznego punktu widzenia, prawidłowy poziom biotyny pozwala utrzymać stabilność energetyczną komórek. Ułatwia efektywne wykorzystanie glukozy i kwasów tłuszczowych, co z kolei przekłada się na równowagę metaboliczną. Gdy tej witaminy zaczyna brakować, komórki „gubią się” w procesach przemiany materii – co może objawiać się m.in. spadkiem energii, pogorszeniem stanu skóry czy trudnością w regeneracji tkanek.

Warto dodać, że biotyna nie działa w próżni – jej skuteczność zależy m.in. od obecności innych witamin z grupy B (np. B2, B3, B5), które wspierają te same szlaki metaboliczne. Dlatego jej rola powinna być zawsze rozpatrywana w kontekście całej diety, a nie jako „samodzielnego gracza”. Świetny zestaw 8 witamin z tej grupy znajdziesz w NOYO® B-Complex. 

Zalecane dawki biotyny

Zapewnienie odpowiedniego poziomu biotyny w diecie nie wymaga dużych ilości – to mikroskładnik, którego organizm potrzebuje w śladowych, ale stałych ilościach. Zapotrzebowanie na nią mierzy się w mikrogramach (µg), a nie miligramach, jak w przypadku niektórych innych witamin.

Według aktualnych wytycznych Instytutu Żywności i Żywienia oraz europejskich zaleceń EFSA, orientacyjne dzienne zapotrzebowanie na biotynę wynosi:

W przypadku suplementów diety dostępnych na rynku, dawki biotyny są zazwyczaj znacznie wyższe niż zalecane minimum fizjologiczne – często sięgają od 100 µg do nawet 5000 µg w jednej kapsułce lub tabletce. Skąd tak duża rozpiętość?

Wyższe porcje suplementacyjne są zazwyczaj stosowane przez osoby, które dążą do wsparcia kondycji włosów, skóry i paznokci, zwłaszcza w sytuacjach niedoboru lub zwiększonego zapotrzebowania. Warto jednak pamiętać, że efektywność suplementacji nie rośnie proporcjonalnie do dawki. Organizm przyswaja tylko określoną ilość biotyny – reszta jest usuwana z moczem, ponieważ witamina ta rozpuszcza się w wodzie i nie jest magazynowana w dużych ilościach.

Jeśli zastanawiasz się, jaką ilość biotyny wybrać, zacznij od odpowiedzi na kilka pytań:

1. Czy Twoja dieta jest zróżnicowana i zawiera źródła naturalnej biotyny?
2. Czy zauważasz objawy mogące świadczyć o niedoborze (np. łamliwe paznokcie, matowe włosy, suchość skóry)?
3. Czy jesteś w grupie osób o zwiększonym ryzyku niedoboru (np. stosujesz niektóre leki, jesteś po antybiotykoterapii, stosujesz dietę eliminacyjną)?

W celach profilaktycznych i przy zdrowym stylu życia dawka od 100 do 300 µg dziennie jest uważana za wystarczającą. Wyższe porcje – powyżej 1000 µg – są najczęściej stosowane przez osoby szukające intensywnego wsparcia, jednak przed ich wprowadzeniem warto skonsultować się ze specjalistą, zwłaszcza że duże ilości biotyny mogą zaburzać wyniki niektórych badań laboratoryjnych (np. hormonów tarczycy).

Dawkę zawsze warto dopasować do realnych potrzeb – nie większą, niż to konieczne. W przypadku biotyny „więcej” nie zawsze oznacza „lepiej”.

Możliwe efekty uboczne suplementacji biotyny

Biotyna, znana jako witamina B7, jest na ogół bardzo dobrze tolerowana przez organizm. Jako substancja rozpuszczalna w wodzie, nie gromadzi się w tkankach w nadmiarze — jej ewentualny nadmiar jest wydalany wraz z moczem. Dzięki temu ryzyko działań niepożądanych przy standardowym stosowaniu pozostaje niskie. Czy to oznacza, że nie może powodować żadnych problemów? Niekoniecznie.

U osób przyjmujących bardzo wysokie dawki biotyny, zwłaszcza powyżej 5000 µg dziennie, mogą wystąpić łagodne objawy niepożądane, takie jak:

• dyskomfort żołądkowo-jelitowy (np. wzdęcia, nudności);
• wysypka skórna;
• delikatne zmiany w konsystencji stolca.

Chociaż są to objawy rzadkie, warto zachować czujność, szczególnie jeśli pojawiają się po rozpoczęciu suplementacji. W takich przypadkach najrozsądniejszym rozwiązaniem jest zmniejszenie porcji lub tymczasowe odstawienie preparatu.

Jednym z istotniejszych zagrożeń związanych z nadmiernym spożyciem biotyny nie jest bezpośredni wpływ na zdrowie, lecz możliwość zakłócenia wyników badań laboratoryjnych. Wysokie stężenie biotyny we krwi może prowadzić do zafałszowania wyników niektórych testów diagnostycznych, zwłaszcza tych opartych na technologii immunoenzymatycznej (ELISA). Może to dotyczyć m.in. badań poziomu hormonów tarczycy (TSH, FT4), troponin sercowych czy markerów nowotworowych. Efekt? Fałszywie dodatnie lub fałszywie ujemne wyniki, które mogą wprowadzać w błąd lekarza i pacjenta.

Dlatego jeśli przyjmujesz suplement z dużą ilością biotyny i planujesz badania krwi — poinformuj o tym lekarza lub diagnostę. Zaleca się, by na 48 godzin przed badaniem laboratoryjnym odstawić suplement zawierający biotynę, o ile nie zostało zalecone inaczej.

Kto powinien szczególnie uważać?

• Osoby przyjmujące biotynę w bardzo wysokich dawkach (powyżej 1000 µg dziennie).
• Osoby starsze, u których metabolizm może być wolniejszy.
• Osoby z chorobami nerek — wydalanie biotyny może być u nich mniej efektywne.
• Osoby planujące badania diagnostyczne – zwłaszcza hormonalne lub sercowe.

Biotyna uchodzi za bezpieczny składnik, ale również w jej przypadku umiar i świadomość mają znaczenie. Zawsze warto monitorować reakcję organizmu i dostosować suplementację do realnych potrzeb — a nie do panujących trendów.

Interakcje z innymi substancjami

Biotyna, choć uchodzi za bezpieczną i dobrze tolerowaną, nie jest całkowicie neutralna pod względem interakcji z innymi substancjami. Wpływają na nią zarówno niektóre leki, jak i określone składniki diety czy suplementy. Wiedza o możliwych interakcjach może pomóc Ci uniknąć nieefektywnej suplementacji lub błędów diagnostycznych.

Jakie substancje mogą osłabiać przyswajanie biotyny?

Istnieje kilka grup substancji, które mogą zmniejszać wchłanianie biotyny lub przyspieszać jej eliminację z organizmu:

• Antybiotyki doustne – długotrwałe stosowanie może wpływać na mikroflorę jelitową, a tym samym ograniczać produkcję biotyny przez bakterie jelitowe. Może to prowadzić do obniżenia jej biodostępności;
• Leki przeciwpadaczkowe, takie jak karbamazepina, fenytoina i fenobarbital, mogą przyspieszać metabolizm biotyny w wątrobie, co zmniejsza jej stężenie w organizmie;
• Leki zawierające izotretynoinę (stosowaną m.in. w terapii trądziku) mogą wpływać na poziom biotyny i witamin z grupy B, choć mechanizm tych zmian nie jest jeszcze do końca poznany;
• Alkohol, spożywany regularnie, może zaburzać wchłanianie wielu witamin z grupy B, w tym biotyny.

Substancje, które mogą wchodzić w reakcję z biotyną:

Wysokie dawki biotyny nie tylko mogą wpływać na metabolizm niektórych leków, ale również — jak wspomniano wcześniej — zaburzać wyniki badań laboratoryjnych. To istotne szczególnie wtedy, gdy przyjmujesz leki wymagające stałego monitorowania poziomu we krwi (np. hormony tarczycy czy insulina).

A co z żywnością?

Na ogół dieta nie koliduje z wchłanianiem biotyny, jednak jest pewien wyjątek: surowe białko jaj. Zawiera ono awidynę – białko, które wiąże się z biotyną i hamuje jej wchłanianie w jelicie cienkim. Problem ten dotyczy jednak głównie osób regularnie spożywających duże ilości surowych jaj (np. w formie koktajli białkowych). Wystarczy poddać białko obróbce termicznej, by awidyna uległa dezaktywacji.

Kto powinien zachować szczególną ostrożność?

• Osoby zażywające leki przeciwpadaczkowe, antybiotyki lub leki hormonalne.
• Osoby przyjmujące inne suplementy z grupy witamin B – nadmiar jednej może zaburzać równowagę innych.
• Osoby spożywające surowe białko jaj na stałe.
• Osoby przygotowujące się do badań diagnostycznych, zwłaszcza hormonalnych lub sercowych.

Jeśli znajdujesz się w jednej z tych grup, warto skonsultować się z dietetykiem lub lekarzem przed włączeniem suplementu z biotyną do codziennej rutyny. Umożliwi to dopasowanie preparatu i porcji do twoich indywidualnych potrzeb — bez ryzyka niekorzystnych interakcji.

Badania naukowe

Biotyna, mimo że należy do grupy witamin, które kojarzą się głównie z ogólnym wsparciem organizmu, była i nadal jest przedmiotem licznych badań naukowych. Choć wiele jej ról fizjologicznych zostało już dobrze opisanych, to ocena skuteczności suplementacji w kontekście konkretnego działania nadal wymaga precyzyjnego podejścia i rzetelnych danych.

Co na temat biotyny mówią badania?

• u 91% pacjentów ze słabymi włosami i paznokciami po przyjmowaniu 2,5 mg biotyny dziennie przez ok 5,5 miesiąca odnotowano fakt, że paznokcie stały się twardsze i bardziej elastyczne, 
• Suplementacja biotyną w dawce 2,5 mg dziennie u kobiet z łamliwymi i miękkimi paznokciami zwiększyła ich grubość o 25%;
• U niemowląt zaobserwowano, że podawanie biotyny w dawce od 100 µg do 10 mg dziennie pomogło zmniejszyć wysypkę, stany zapalne skóry i wypadanie włosów;
• W badaniach naukowych pojawiły się sugestie, że bardzo wysokie dawki biotyny (100–300 mg dziennie) mogą wspierać m.in. poprawę wzroku u osób ze stwardnieniem rozsianym;
• biotyna pomaga obniżyć poziom triglicerydów we krwi, ale nie wpływa na poziom cholesterolu.

Podsumowując, najlepiej udokumentowany efekt biotyny dotyczy poprawy kondycji paznokci, szczególnie w przypadku niedoboru. Inne potencjalne korzyści — jak wpływ na metabolizm glukozy czy zdrowie skóry — są obecnie przedmiotem badań, jednak wciąż wymagają dalszego potwierdzenia w badaniach z większą grupą uczestników.

Jeśli zastanawiasz się, czy warto włączyć biotynę do swojej suplementacji, warto kierować się nie tylko ogólnymi trendami, ale przede wszystkim rzeczywistym zapotrzebowaniem organizmu — potwierdzonym stylu życia, objawami lub wynikami badań.

Przeczytaj także: Jakie witaminy na włosy są najlepsze?

Podsumowanie

Biotyna może stanowić istotne wsparcie w określonych sytuacjach, jednak jej skuteczność zależy od realnego zapotrzebowania organizmu. Zamiast działać „na wszelki wypadek”, lepiej zastanów się, czy twój styl życia, dieta i ogólne samopoczucie sygnalizują potrzebę takiego wsparcia. Jeśli tak — wybierz preparat o przejrzystym składzie i stosuj go zgodnie z zaleceniami producenta lub specjalisty ds. żywienia.

Pamiętaj: suplementacja to nie substytut zdrowych nawyków, ale ich możliwe uzupełnienie. A najlepsze efekty przynosi wtedy, gdy idzie w parze z rozsądną dietą, regularnym ruchem i świadomym dbaniem o siebie na co dzień.

Źródła:

Rola biotyny w metabolizmie i funkcjach fizjologicznych:

• Mock D.M., Biotin: from nutrition to therapeutics, Journal of Nutrition, 2017, 147(8): 1487–1492.

• Said H.M., Biotin: the forgotten vitamin, American Journal of Clinical Nutrition, 2002, 75(2): 179–180.

Wpływ biotyny na skórę, włosy i paznokcie:

• Colombo V.E., Gerber F., Treatment of brittle fingernails with biotin, Cutis, 1990, 46(4): 331–334.

• Hochman L.G., Scher R.K., Meyerson M.S., Nail brittle in women: clinical evaluation and therapeutic response to biotin supplementation, Journal of the American Academy of Dermatology, 1993, 28(6): 901–904.

Bezpieczeństwo i interakcje biotyny, wpływ na badania laboratoryjne:

• Grimsey P., Frey N., Bendig G. et al., Population pharmacokinetics of biotin in healthy subjects and impact on immunoassays, Clinical Chemistry, 2017, 63(3): 619–628.

• U.S. Food and Drug Administration (FDA), The FDA warns that biotin may interfere with lab tests, Safety Communication, 2019.

Objawy niedoboru i czynniki ryzyka:

• Mock D.M., Biotin deficiency: causes, symptoms, and research directions, Advances in Nutrition, 2012, 3(2): 213–214.

Zapotrzebowanie i źródła biotyny:

• European Food Safety Authority (EFSA), Scientific opinion on dietary reference values for biotin, EFSA Journal, 2014, 12(10): 3580.