Diagnostyka hormonów. Jak bada się prawidłową pracę gruczołów?

Zacznijmy od podstaw: tarczyca jest jednym z największych gruczołów w ludzkim organizmie i znajduje się w przedniej części szyi. Jest ona odpowiedzialna za wydzielanie hormonów, które regulują wiele funkcji życiowych: począwszy od metabolizmu, wzrostu i rozwoju, aż po temperaturę ciała czy płodność. Hormony tarczycy wpływają także na stan skóry i włosów, apetyt, nastrój oraz zdrowie psychiczne. Zaburzenia pracy tarczycy mogą powodować różne objawy i choroby, co prowadzi do mocnego rozregulowania pracy organizmu. Dlatego ważne jest, aby regularnie badać poziom hormonów tarczycy, a także dbać o prawidłową dietę i tryb życia.

Jak zbadać tarczycę z krwi? Podstawowe wskaźniki można uzyskać z próbki krwi pacjenta, a następnie oznacza się stężenia poszczególnych związków chemicznych w laboratorium. Niektóre z najczęściej wykonywanych badań hormonów funkcji tarczycy obejmują oznaczenie poziomu TSH, który jest wydzielany przez przysadkę mózgową i kontroluje produkcję hormonów tarczycy oraz poziomu wolnego T3 i wolnego T4, które są aktywnymi formami hormonów tarczycy.

Wykonanie badań laboratoryjnych jest ważnym elementem diagnostyki w przypadku zaburzeń endokrynologicznych — aby uzyskać wiarygodne wyniki, należy przestrzegać zaleceń lekarza, dotyczących przygotowania się do pobrania krwi. Obejmują one zwykle czas pobrania próbki, dietę, przyjmowanie leków, aktywność fizyczną oraz odstawienie używek. Jeśli masz więcej pytań w tym zakresie, koniecznie sprawdź poniższy artykuł na naszym blogu:

Jak przygotować się do badania krwi i wizyty w laboratorium?

Choroby tarczycy — objawy nadczynności tarczycy i niedoczynności

Skoro wiesz już, że tarczyca jest jednym z najważniejszych gruczołów, warto też wiedzieć, jakie konkretnie objawy wskazują na jej nieprawidłowe funkcjonowanie. Zacznijmy od tego, co powinno Cię zaniepokoić i jak zbadać nadczynność tarczycy.

Najprościej mówiąc, nadczynność tarczycy, inaczej hipertyreoza, to stan, w którym tarczyca produkuje nadmiar hormonów FT3 (trójjodotyroniny) i FT4 (tyroksyny). Może on być spowodowany przez chorobę Gravesa-Basedowa, guzki tarczycy, zapalenie tarczycy lub nadmierną podaż jodu. Nadczynność tarczycy powoduje przyspieszenie metabolizmu, co mocno będzie wpływać na apetyt, a także zwiększać zapotrzebowanie energetyczne organizmu. 

Jeśli zaobserwujesz u siebie poniższe objawy, warto sprawdzić, czy to nie nadczynność tarczycy jest problemem:

• spadek masy ciała, pomimo zwiększonego apetytu
• uczucie gorąca, nadmierna potliwość, nietolerancja ciepła
• nerwowość, niepokój, drażliwość, bezsenność
• drżenie rąk, mięśni i powiek
• przyspieszenie akcji serca, kołatanie serca, nadciśnienie tętnicze
• wole, czyli powiększenie tarczycy
• wytrzeszcz oczu, podrażnienie spojówek, zaburzenia widzenia
• skąpe i nieregularne miesiączki, zaburzenia płodności
• biegunki, nudności, wymioty
• osłabienie mięśni, bóle stawów, osteoporoza

Dokładne badanie tarczycy przy podejrzeniu hipertyreozy powinno skupić się na sprawdzeniu poziom FT3 i FT4, a także TSH. Jeśli natomiast chodzi o to, jak zbadać niedoczynność tarczycy (hipotyreozę), porównuje się te same badania hormonów — endokrynolog zinterperuje wyniki na podstawie ustalonych norm laboratoryjnych.

Niedoczynność tarczycy (hipotyreoza) to przeciwieństwo nadczynności, a więc jest to stan, w którym gruczoł produkuje za mało hormonów T3 i T4. Wśród powodów tego zaburzenia wymienia się m.in. chorobę Hashimoto, niedobór jodu, usunięcie tarczycy oraz zaburzenia przysadki. W przypadku tego rozpoznania niedobór wydzielania hormonów tarczycy powoduje spowolnienie metabolizmu. Oto najbardziej charakterystyczne objawy hupotyreozy:

• przyrost masy ciała, pomimo zmniejszonego apetytu
• uczucie zimna, zmniejszona potliwość, nietolerancja zimna
• senność, apatia, depresja, zaburzenia pamięci i koncentracji
• spowolnienie ruchów i mowy, obniżenie głosu
• zwolnienie akcji serca, bradykardia, obniżenie ciśnienia krwi
• wole, czyli powiększenie tarczycy
• obrzęki twarzy, rąk i nóg, pogrubienie rysów twarzy
• sucha, szorstka i blada skóra, łuszczenie się skóry, trądzik
• suche, łamliwe i wypadające włosy, łysienie
• obfite i przedłużone miesiączki, zaburzenia płodności, poronienia
• zaparcia, wzdęcia, nudności, zgaga
• osłabienie mięśni, bóle stawów, skurcze mięśni
• niedokrwistość, podwyższony cholesterol, obrzęk śluzowaty

Wiele kobiet zastanawia się, kiedy zrobić badanie tarczycy. Dobra wiadomość jest taka, że w przypadku hormonów tego gruczołu cykl miesiączkowy nie wpływa na wyniki — do laboratorium możesz się udać w każdym jego dniu.

Jak objawia się choroba Hashimoto?

Na Twoich zdjęciach często widoczna jest opuchnięta twarz? Hashimoto, jedna z najczęstszych autoimmunologicznych chorób tarczycy, może być przyczyną tego stanu — obrzęk śluzowaty to jeden z objawów, towarzyszący niedoczynności tarczycy. Wynika on z wyhamowania przemiany materii, w efekcie czego w tkance podskórnej gromadzą się tzw. glikozaminoglikany, powodując twardy obrzęk.

Jeśli chodzi o określenie "autoimmunologiczny" oznacza, że powodem choroby jest atak własnego układu odpornościowego na komórki tarczycy, co prowadzi do niszczenia gruczołu i zmniejszenia produkcji hormonów. Bardzo istotne jest jednak zrozumienie, że Hashimoto jest najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy, ale nie wszystkie przypadki niedoczynności są związane z tą chorobą.

Same objawy choroby Hashimoto mogą być różne i zależą m.in. od stopnia uszkodzenia tarczycy i poziomu. Charakterystyczne są intensywne nacieki limfocytarne w gruczole tarczycy, natomiast reszta symptomów może być niespecyficzna i dotyczyć całego organizmu. Podejrzewając, że to właśnie Hashimoto stoi za nieprawidłowym funkcjonowaniem tarczycy, zwróć uwagę na:

• zmęczenie, senność, osłabienie, apatia, depresja
• przyrost masy ciała, obrzęki, nietolerancja zimna
• suchą, szorstką i bladą skórę, wypadanie włosów, łamliwe paznokcie
• spowolnienie akcji serca, obniżenie ciśnienia krwi, duszność
• zaparcia, wzdęcia, nudności, zgaga
• obfite i przedłużone miesiączki, zaburzenia płodności, poronienia
• bóle stawów, mięśni, skurcze, tężyczka
• zaburzenia pamięci, koncentracji, uczenia się
• wole, czyli powiększenie tarczycy

Jakie badania wykonać na tarczycę przy podejrzeniu choroby Hashimoto? Diagnoza opiera się na badaniu fizykalnym, badaniu krwi (poziom TSH, FT4, autoprzeciwciał anty-TPO lub anty-Tg), badaniu obrazowym i ocenie objawów klinicznych. Pamiętaj, że jest to poważne zaburzenie, które może mieć negatywny wpływ na Twoje zdrowie i jakość życia — dlatego też nie należy lekceważyć powyższych symptomów! Na szczęście jednak odpowiednie leczenie i opieka pomogą Ci kontrolować chorobę i zapobiegać powikłaniom.

Palpacyjne badanie tarczycy. Jak samodzielnie ocenić gruczoł?

Wiesz już, kiedy zbadać tarczycę, warto więc pomówić również o podstawowym badaniu, które możesz wykonać samodzielnie. 

Palpacyjne badanie tarczycy to metoda, która poprzez dotyk pozwala ocenić stan gruczołu, znajdującego się w przedniej, dolnej części szyi. Dzięki takiej ocenie możesz wstępnie rozpoznać nieprawidłowości w budowie i czynności, wyczuwając wole, guzki czy powiększenie. 

W jaki sposób wykonać badanie palpacyjne?

Usiądź lub stan przed lustrem i zrelaksuj mięśnie szyi. Następnie przełknij ślinę lub napij się wody. Już podczas tej czynności zwróć uwagę na kształt oraz symetrię szyi, obecność wola oraz obrzęków, a także zaczerwienienia. Istotne są również powiększone węzły chłonne. 

W następnym kroku zlokalizuj tarczycę — umieść palce jednej ręki na szyi i przesuń palce w dół, aż dojdziesz do wcięcia mostka. W tym miejscu znajduje się cieśń tarczycy, która łączy płaty boczne gruczołu. Jeśli tarczyca jest niewidoczna i niewyczuwalna, oznacza to, że jest ona prawidłowa. Jeśli jednak sytuacja wygląda inaczej, konieczna będzie konsultacja z lekarzem.

W ramach profilaktyki zdrowia warto wykonać badanie palpacyjne przynajmniej raz w roku, a nie zaszkodzi i częściej — dzięki temu nie przeoczysz żadnych niepokojących zmian.

Jakie wykonać badania w diagnostyce chorób tarczycy?

W przypadku, gdy stwierdzisz nieprawidłowość w badaniu palpacyjnym gruczołu, warto też wiedzieć, jakie hormony zbadać przy tarczycy. Często zdarza się bowiem, że lekarze pierwszego kontaktu dają skierowanie jedynie na badanie poziomu TSH, podczas gdy w diagnostyce autoimmunologicznych chorób tarczycy istotne do oceny są również inne wskaźniki. TSH jest podstawowym badaniem, w szczególności jednak warto zbadać poziom hormonów tarczycy, takich jak tyroksyna (T4) i trójjodotyronina (T3), a konkretnie ich wolne frakcje – FT3 i FT4. Dodatkowo aby ocenić czy tarczyca nie funkcjonuje prawidłowo, ważne jest badanie przeciwciał przeciwko peroksydazie tarczycowej (anty-TPO) i tyreoglobulinie (anty-TG)16.

W diagnostyce chorób tarczycy można wykonać różne badania, które pomagą ocenić wskaźnik zdrowia tarczycy, a także jej budowę i ewentualne zmiany patologiczne. Niektóre z najważniejszych badań to wspomniane badanie krwi, które służy do oznaczenia stężenia hormonów tarczycy, a także pozwala na wykrycie przeciwciał, świadczących o chorobach autoimmunologicznych, takich jak choroba Hashimoto lub choroba Gravesa-Basedowa. W diagnostyce dysfunkcji tarczycy ważne będą również:

• USG tarczycy — służy do oceny wielkości, kształtu, struktury i ruchomości tarczycy. USG tarczycy pozwala na wykrycie wola, guzków, torbieli, zapalenia lub raka tarczycy. 
• Scyntygrafia tarczycy — służy do oceny czynności tarczycy i jej zdolności do pobierania jodu. Scyntygrafia tarczycy polega na podaniu dożylnym lub doustnym izotopu jodu, który gromadzi się w tarczycy i emituje promieniowanie. Promieniowanie to jest rejestrowane przez specjalną kamerę, która tworzy obraz tarczycy. 
• Biopsja tarczycy — podczas biopsji pobierana jest próbki tkanki tarczycy, którą bada się pod mikroskopem. Biopsja tarczycy jest wykonywana pod kontrolą USG, za pomocą cienkiej igły, która jest wprowadzana do tarczycy. 

Pamiętaj, że w zależności od objawów, wyników badań i podejrzenia lekarza, może być konieczne wykonanie jednego lub kilku badań. Jeśli zastanawiasz się nad tym, kiedy najlepiej zrobić badania na tarczycę, nie ma tutaj konkretnych przeciwwskazań w zakresie cyklu owulacyjnego. Badania z krwi wykonuje się natomiast na czczo i nie zaleca się przed nimi przyjmować leku na tarczycę — pamiętaj jednak, aby dopytać lekarza lub laboranta o przeciwskazania oraz wskazania przed pobraniem krwi. 

Wykonywanie badań rano i na czczo jest zalecane, ponieważ poziom niektórych hormonów w organizmie może naturalnie fluktuować w ciągu dnia. Dlatego pobranie krwi rano, kiedy poziomy hormonów są stabilne, może pomóc w uzyskaniu najdokładniejszych wyników. 

Trójka tarczycowa: TSH, FT3, FT4 oraz tyreoglobulina i trójjodotyronina — tłumaczymy hormony tarczycy

Zostańmy jeszcze chwilę przy badaniach krwi i omówmy dokładnie tzw. trójkę tarczycową. Tak potocznie określa się trzy główne hormony tarczycy, które badamy, aby ocenić funkcjonowanie tarczycy. 

Do tej grupy zaliczamy:

• TSH (hormon tyreotropowy) — hormon wydzielany przez przysadkę mózgową, który stymuluje tarczycę do produkcji i uwalniania hormonów T3 i T4. Jego poziom jest miernikiem czynności tarczycy, ponieważ odzwierciedla jej zapotrzebowanie na hormony. Wysoki poziom TSH może świadczyć o niedoczynności tarczycy, a niski poziom TSH o nadczynności tarczycy.
• FT3 (wolna trójjodotyronina) – hormon tarczycy, który jest aktywną formą T3. FT3 jest odpowiedzialny za większość efektów metabolicznych hormonów tarczycy, takich jak zwiększenie tempa przemiany materii, pobudzenie układu nerwowego i sercowo-naczyniowego, wpływ na wzrost i rozwój. Poziom FT3 jest zależny od poziomu TSH i FT4, a także od innych czynników, takich jak choroby, leki, dieta, stres. Wysoki poziom FT3 świadczy o nadczynności tarczycy, niski poziom FT3 o niedoczynności tarczycy.
• FT4 (wolna tyroksyna) – hormon tarczycy, który jest prekursorem T3. FT4 jest produkowany i uwalniany przez tarczycę pod wpływem TSH. Jest transportowany do tkanek docelowych, gdzie jest przekształcany w FT3 przez enzymy dejodynazy. Jego poziom jest zależny od poziomu TSH i FT3, a także od innych czynników, takich jak choroby, leki, dieta, stres. Wysoki poziom FT4 świadczy o nadczynności tarczycy, niski poziom FT4 o niedoczynności tarczycy.

W przypadku hormonów produkowanych przez tarczycę dobrze wspomnieć także o tyreoglobulinie i trójjodotyroninie. Te hormony tarczycy często nie są oznaczane w badaniach krwi, a jak widać, są one istotne w diagnostyce schorzeń tarczycy:

• Tyreoglobulina — białko, które jest syntetyzowane i magazynowane w tarczycy. Tyreoglobulina jest prekursorem T3 i T4, które są uwalniane pod wpływem TSH. Jej poziom jest zależny od wielkości i aktywności tarczycy, a także od czynników takich jak zapalenie, guzki oraz rak. Wysoki poziom tyreoglobuliny świadczy o uszkodzeniu lub nadmiernej stymulacji tarczycy, niski poziom tyreoglobuliny o niedoborze lub zahamowaniu tarczycy.
• Trójjodotyronina — hormon tarczycy, który jest ogólnym określeniem dla wszystkich form T3, zarówno wolnych, jak i związanych z białkami. Trójjodotyronina jest odpowiedzialna za większość efektów metabolicznych hormonów tarczycy, m.in. zwiększa tempa przemiany materii, pobudza układ nerwowy i sercowo-naczyniowy, ma wpływ na wzrost i rozwój. Poziom hormony jest zależny od poziomu TSH, FT4 i FT3, a także od innych czynników, takich jak choroby, leki, dieta, stres. Wysoki poziom trójjodotyroniny świadczy o nadczynności tarczycy, niski poziom trójjodotyroniny o niedoczynności tarczycy.

Hormony tarczycy są ważnymi regulatorami wielu procesów fizjologicznych i metabolicznych w organizmie, dlatego należy regularnie kontrolować ich poziom i interpretować wyniki badań w kontekście objawów klinicznych, historii choroby, innych badań i norm laboratoryjnych. 

Kiedy konieczne jest USG tarczycy?

Jeśli chodzi o to, jak sprawdzić tarczycę oprócz badania palpacyjnego, w przypadku niepokojących objawów lekarz z pewnością skieruje Cię na USG gruczołu. Jest to badanie obrazowe, które pozwoli bardzo dokładnie ocenić wielkość, kształt, strukturę oraz czynności tarczycy. Dzięki niemu łatwiej będzie rozpoznać konkretną chorobę i wdrożyć odpowiednie leczenie. 

Warto wiedzieć, że USG tarczycy jest naprawdę prostym, bezbolesnym i bezpiecznym badaniem. Nie wymaga ono specjalnego przygotowania, tak jak bywa to czasami w przypadku innych procedur, związanych z określeniem pracy gruczołów. Natomiast jeśli w Twojej rodzinie choroby tarczycy występują dosyć często, pamiętaj, że USG może być także wykonywane profilaktycznie, np. raz na rok. Istotne będą wskazania lekarza, który z pewnością pomoże Ci ustalić odpowiedni plan działania, aby jak najwcześniej wykryć wszelkie nieprawidłowości pracy tego gruczołu.

Jakie badania przy guzkach tarczycy? Czym jest scyntygrafia tarczycy?

Wiesz już, co zbadać przy tarczycy i na jakie objawy zwrócić uwagę. Porozmawiajmy jednak jeszcze o scyntygrafii tarczycy, która jest zalecana w przypadku podejrzenia lub rozpoznania niedoczynności, nadczynności oraz wykrycia guzków lub zapalenie. Jest to badanie obrazowe, pozwalające ocenić wielkość, kształt, strukturę oraz czynność gruczołu. W odróżnieniu od badania ultrasonograficznego polega jednak na obserwacji wychwytu izotopu promieniotwórczego, który jest podawany pacjentowi doustnie lub dożylnie w trakcie badania. Podanie izotopu podczas scyntygrafii tarczycy wywołuje promieniowanie gamma, które przedstawiane jest w formie kolorowego obrazu dzięki kamerom scyntygraficznym. Im bardziej intensywny obraz w danym obszarze, tym większe nagromadzenie izotopu w tym rejonie. Analizy otrzymanych obrazów dokonuje lekarz endokrynolog, który określa m.in. czy ewentualnie występujące zmiany należą do łagodnych, czy złośliwych.

Niektóre z objawów, które mogą wskazywać na potrzebę wykonania scyntygrafii tarczycy, to:

• powiększenie tarczycy lub wola, widoczne lub wyczuwalne podczas badania palpacyjnego,
• nieprawidłowe wyniki badań hormonalnych z krwi, świadczące o zaburzeniu czynności tarczycy,
• zmiany w masie ciała, apetycie, nastroju, temperaturze ciała, tętnie, ciśnieniu krwi, cyklu miesiączkowym lub płodności, związane z nadmierną lub niedostateczną produkcją hormonów tarczycy,
• trudności w przełykaniu, duszności, chrypce, bólu lub bolesności w okolicy tarczycy,
• obecność chorób autoimmunologicznych, takich jak choroba Hashimoto, choroba Gravesa-Basedowa, cukrzyca typu 1, celiakia, reumatoidalne zapalenie stawów, bielactwo, niedokrwistość Addisona lub Biermera,
• obciążenie genetyczne lub rodzinne chorobami tarczycy, zwłaszcza nowotworowymi,
• przebycie leczenia radioterapią na okolicę szyi,
• stosowanie niektórych leków, które mogą wpływać na pracę tarczycy, takich jak amiodaron, sole litu, interferony, cytokiny.

Scyntygrafia tarczycy jest prostym, bezbolesnym i bezpiecznym badaniem, które nie wymaga specjalnego przygotowania. Podobnie jak USG może być wykonywana profilaktycznie — więcej informacji z pewnością uzyskasz od Twojego lekarza prowadzącego lub lekarza pierwszego kontaktu.

Podstawowe badania tarczycy — podsumowanie

Prawidłowe funkcjonowanie tarczycy jest bardzo istotne dla naszego zdrowia i samopoczucia, niezależnie od tego, czy chodzi o kobiety, czy mężczyzn. Dlatego tak istotne jest, aby nie zaniedbać diagnostyki oraz działań profilaktycznych w zakresie chorób tego gruczołu.

Pamiętaj, że podstawowe badania tarczycy to świetne narzędzia diagnostyczne. Aby podsumować ten artykuł, przypomnimy, że obejmują one:

• badanie poziomu hormonów tarczycy, które służy do oznaczenia stężenia TSH (hormonu tyreotropowego), FT3 (wolnej trójjodotyroniny) i FT4 (wolnej tyroksyny) w surowicy krwi. Hormony te są odpowiedzialne za regulację metabolizmu, wzrostu, rozwoju i innych procesów fizjologicznych w organizmie. Badanie pozwala na rozpoznanie niedoczynności lub nadczynności tarczycy, a także na monitorowanie leczenia i dostosowywanie dawki leków.
• badanie obrazowe tarczycy, które pozwala ocenić wielkość, kształt i strukturę tarczycy. Najczęściej stosowanym badaniem obrazowym tarczycy jest ultrasonografia (USG), wykrywającym wole, guzki, torbiele, zapalenia oraz raka tarczycy.

Jak często należy sprawdzać tarczyę? Badania warto wykonywać regularnie, a więc przynajmniej raz w roku. Dzięki temu w przypadku ewentualnych problemów z pewnością będziesz w stanie szybko zapanować nad chorobą, nie dopuszczając do rozregulowania organizmu. W razie jakichkolwiek objawów nie wahaj się skorzystać z porady specjalisty, aby jak najszybciej rozpocząć diagnostykę i odpowiednie leczenie.