Wpływ odwodnienia organizmu na koncentrację i nastrój – jak zadbać o prawidłowe nawodnienie?

Czy naprawdę wystarczy pić wodę tylko wtedy, gdy czujesz pragnienie? A może to już za późno? Choć o nawodnieniu mówi się coraz częściej, w praktyce nadal wielu z nas traktuje wodę jako coś oczywistego – jak powietrze. Dopóki nie zaczyna jej brakować. Problem w tym, że sygnały odwodnienia bywają subtelne. Czasem to rozdrażnienie, czasem rozkojarzenie, a innym razem spadek energii, który zrzucasz na brak kawy lub stresujący dzień. Tymczasem organizm daje Ci znaki – wystarczy nauczyć się je czytać. Woda to nie tylko tło dla funkcjonowania ciała. To aktywny uczestnik każdej reakcji metabolicznej, każdego impulsu nerwowego i każdej twojej myśli. Jej niedobór nie boli jak złamana noga, ale potrafi skutecznie obniżyć wydolność umysłową i pogorszyć nastrój. I chociaż często nie łączysz rozkojarzenia z tym, co masz (albo czego nie masz) w szklance, odwodnienie naprawdę potrafi namieszać w głowie.

Z tekstu dowiesz się m.in:

• dlaczego woda to nie aktywny uczestnik procesów życiowych,
• dlaczego nawet niewielkie odwodnienie może wpływać na nastrój i zdolność skupienia,
• czy suplementy diety z wybranymi składnikami mogą wspierać codzienne nawadnianie,
• jak rozpoznać u siebie odwodnienie.

Rola wody w organizmie i znaczenie odpowiedniego nawodnienia organizmu

Woda to nie tylko gaszenie pragnienia – to niezbędny element życia. Bez niej organizm nie jest w stanie funkcjonować na żadnym poziomie, od komórki po układy narządów. To właśnie woda umożliwia:

• transport składników odżywczych;
• usuwanie toksyn z organizmu;
• termoregulację;
• prawidłowe przewodzenie impulsów nerwowych. 

Transport substancji takich jak glukoza, elektrolity czy aminokwasy nie byłby możliwy bez obecności wody – działa ona jak system logistyczny ciała.

Nie bez powodu mówi się, że woda wpływa na wszystko. Jej odpowiednia ilość jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania mózgu, który w ponad 75% składa się właśnie z wody. To ona odpowiada za utrzymanie właściwego ciśnienia w komórkach nerwowych, a jej niedobór może wpłynąć na przewodnictwo nerwowe, czyli sposób, w jaki twój mózg odbiera, przetwarza i przekazuje informacje. Innymi słowy – kiedy brakuje wody, pojawiają się problemy z koncentracją, trudności z myśleniem, a także obniżona zdolność uczenia się.

Niedostateczne nawodnienie wpływa także na regulację temperatury ciała, dlatego osoby nienawodnione często szybciej się męczą, czują się osłabione lub mają problemy z tolerancją ciepła. To efekt zakłóconego procesu pocenia się i nieefektywnego chłodzenia organizmu.

Co ciekawe, już niewielkie odwodnienie – na poziomie 1–2% masy ciała – może wpływać na funkcje poznawcze. Możesz nie zauważyć suchości w ustach, ale odczuć brak energii, spadek motywacji, czy właśnie wspomniane wcześniej problemy z koncentracją. Dlatego regularne picie wody przez cały dzień jest nie tylko higienicznym nawykiem, ale formą dbałości o jasność umysłu.

Nawodnić się to nie tylko uzupełnić płyny. To przywrócić równowagę, której utrata może zacząć się od porannego pominięcia szklanki wody, a skończyć obniżoną efektywnością całego dnia. Dobrze nawodniony organizm to organizm, który lepiej znosi zmiany temperatur, sprawniej eliminuje zbędne metabolity, a koncentracja przychodzi łatwiej.

A ile tej wody tak naprawdę potrzebujesz? To zależy, ale ogólnie przyjmuje się, że twoje zapotrzebowanie to około 30–40 ml na każdy kilogram masy ciała. Dla wielu osób oznacza to około 2 litrów wody dziennie, nie licząc tej zawartej w żywności. Kluczem jest nie tyle jednorazowe wypicie dużej ilości wody, co regularne picie wody przez cały dzień – małymi porcjami. Taka strategia sprzyja lepszemu wchłanianiu i utrzymaniu prawidłowego poziomu nawodnienia, szczególnie jeśli towarzyszą jej elektrolity – jak sód, potas czy magnez – które wspierają utrzymanie równowagi wodno-elektrolitowej.

Pamiętaj – nawodnienie wpływa nie tylko na ciało, ale również na codzienne funkcjonowanie psychiczne. A skoro możesz sięgnąć po szklankę wody już teraz, to może warto to zrobić, zanim pojawi się ból głowy czy problemy z koncentracją?

Objawy odwodnienia

Brak wody w organizmie nie daje jednego, łatwo rozpoznawalnego sygnału. Objawów odwodnienia może być wiele, a część z nich często błędnie przypisujemy zmęczeniu, stresowi albo niewyspaniu. Tymczasem już niewielkie odwodnienie może wpłynąć na pracę układu nerwowego, nastrój oraz sprawność fizyczną. Co dokładnie dzieje się, gdy nie dostarczasz wystarczającej ilości płynów?

Na pierwszym planie pojawiają się problemy z koncentracją – trudność w skupieniu uwagi, zapominanie prostych informacji czy spowolnienie myślenia. To nie przypadek. Woda bierze udział w transporcie składników odżywczych i tlenu do mózgu, a kiedy zaczyna jej brakować, układ nerwowy pracuje mniej efektywnie. Oznacza to spadek zdolności umysłowych, który możesz odczuć jako uczucie rozbicia lub „mgły mózgowej”.

Wraz z pogłębiającym się odwodnieniem mogą pojawić się bóle głowy, zawroty, suchość w ustach, zmniejszona ilość oddawanego moczu o ciemniejszym zabarwieniu, a także uczucie osłabienia. Skóra może stać się mniej elastyczna, a reakcje na bodźce – spowolnione. Wszystko to to typowe negatywne skutki niedoboru płynów. W bardziej zaawansowanym odwodnieniu mogą pojawić się również kołatanie serca, spadek ciśnienia czy uczucie dezorientacji.

Co istotne, nawodnienie organizmu jest kluczowe także dla utrzymania równowagi elektrolitowej. Brak płynów:

• zaburza pracę mięśni, w tym mięśnia sercowego,
• wpływa na ciśnienie krwi,
• może negatywnie wpłynąć na zdolność organizmu do termoregulacji. 

Objawami mogą być wtedy:

• nadmierne zmęczenie nawet przy niewielkim wysiłku,
• dreszcze mimo wysokiej temperatury otoczenia,
• a nawet omdlenia.

Wielu z tych objawów można uniknąć, po prostu regularnie spożywając wodę – zanim poczujesz pragnienie. Pamiętaj, że pragnienie to już sygnał alarmowy. A przecież woda jest niezbędnym składnikiem codziennego funkcjonowania, podobnie jak białko, witaminy czy tłuszcze. Właśnie dlatego dostarczanie odpowiedniej ilości wody w ciągu dnia powinno być nawykiem – nie dodatkiem.

Warto więc na nowo przemyśleć swoje zapotrzebowanie na wodę i zadbać o to, by szklanka z wodą była tak samo naturalna na twoim biurku, jak telefon czy kubek z długopisami. To małe działanie, które może realnie poprawić jakość twojego dnia. Bo nawodniony umysł to umysł sprawniejszy, spokojniejszy i bardziej odporny na przeciążenie.

Co wpływa na poziom nawodnienia organizmu?

Poziom nawodnienia organizmu nie zależy wyłącznie od tego, ile szklanek wody wypijesz w ciągu dnia. To znacznie bardziej dynamiczny proces, na który wpływa szereg czynników – zarówno zewnętrznych, jak i wewnętrznych. Co więc może zaburzyć bilans wodny i negatywnie wpływać na twoje samopoczucie?

Po pierwsze, kluczowe znaczenie ma twoje spożycie wody. Brzmi jak oczywistość, ale wiele osób nadal nie pije jej wystarczająco dużo. Dla większości dorosłych zalecane jest dostarczanie około 2–3 litrów wody dziennie, z uwzględnieniem również płynów pochodzących z żywności (np. warzyw, owoców czy zup). Samo picie odpowiedniej ilości wody może jednak nie wystarczyć, jeśli równocześnie wzrasta utrata płynów – np. podczas upałów, intensywnego wysiłku fizycznego czy choroby.

Na poziom nawodnienia wpływa także zawartość wody w organizmie, która naturalnie różni się w zależności od wieku, masy ciała, płci i składu ciała. Im więcej tkanki mięśniowej, tym więcej wody w ustroju – mięśnie są znacznie bardziej nawodnione niż tkanka tłuszczowa. Z wiekiem ilość wody w organizmie zwykle spada, co oznacza, że osoby starsze są bardziej podatne na odwodnienie organizmu, nawet przy niewielkim deficycie płynów.

Nie można też pominąć znaczenia poziomu aktywności fizycznej. Podczas ćwiczeń intensywnie się pocisz, a wraz z potem tracisz nie tylko wodę, ale i elektrolity. Dlatego w takich sytuacjach warto uzupełniać płyny nie tylko częściej, ale też mądrzej – wybierając napoje, które wspierają równowagę wodno-elektrolitową. Podobnie działają wysokie warunki atmosferyczne – upał, wilgotność powietrza i nasłonecznienie sprawiają, że parowanie z powierzchni skóry przyspiesza, a organizm musi się schładzać intensywniej. Efekt? Większe ryzyko odwodnienia, nawet jeśli nie czujesz wyraźnego pragnienia.

Dodatkowo pewne nawyki i czynniki stylu życia mogą także zwiększyć zapotrzebowanie na płyny. Należą do nich m.in.:

• spożywanie dużych ilości kofeiny,
• alkoholu,
• dieta bogata w sól,
• przyjmowanie niektórych suplementów czy leków o działaniu moczopędnym.

W takich przypadkach samo zwiększenie ilości wody może być niewystarczające – trzeba świadomie uzupełniać płyny i elektrolity.

Pamiętaj, że utrzymanie odpowiedniego poziomu nawodnienia to proces ciągły. Codzienne, świadome spożycie wody i dostosowanie go do aktualnych potrzeb twojego organizmu pozwala nie tylko uniknąć dyskomfortu, ale też wspierać lepsze funkcjonowanie całego ciała i umysłu. Dobrze nawodniony organizm działa sprawniej – dokładnie tak, jak dobrze naoliwiony mechanizm.

Jak sprawdzić nawodnienie organizmu?

Zastanawiasz się, czy twój organizm jest dobrze nawodniony? To bardzo rozsądne pytanie. Choć nie istnieje jedno domowe badanie, które dałoby Ci jednoznaczną odpowiedź, są sposoby, by w prosty sposób ocenić swój aktualny stan nawodnienia. Warto je znać, zwłaszcza że uczucie pragnienia to sygnał, który pojawia się już po rozpoczęciu procesu odwodnienia.

Jednym z najprostszych wskaźników jest kolor moczu. Jeśli jest jasnożółty, słomkowy — to zazwyczaj znak, że poziom nawodnienia jest w normie. Ciemniejszy odcień, zwłaszcza bursztynowy lub brunatny, może sugerować niedobór płynów. Warto jednak pamiętać, że na kolor moczu wpływają również niektóre suplementy (np. witamina B2), leki czy żywność.

Kolejny prosty test to elastyczność skóry. Złap delikatnie skórę na grzbiecie dłoni, unieś i puść. Jeśli wraca szybko na miejsce, wszystko wskazuje na prawidłowy poziom płynów. Jeśli pozostaje uniesiona dłużej niż sekundę lub dwie, może to sugerować niedostateczne nawodnienie. Choć nie jest to test diagnostyczny, bywa pomocny — zwłaszcza u osób starszych, które mogą nie odczuwać pragnienia tak wyraźnie, jak osoby młodsze.

Obserwuj również inne sygnały organizmu: suchość w ustach, bóle głowy, uczucie zmęczenia mimo przespanej nocy, zawroty głowy przy zmianie pozycji ciała czy problemy z koncentracją. Wszystkie te objawy mogą być subtelnymi sygnałami niedoboru wody.

Jeśli chcesz podejść do tematu bardziej analitycznie, możesz również monitorować swoją masę ciała przed i po intensywnym treningu. Spadek masy o 1–2% bez utraty tłuszczu najczęściej wskazuje na ubytek wody. W takich sytuacjach kluczowe jest świadome uzupełnianie płynów.

Jeśli mimo to masz wątpliwości, warto skonsultować się z dietetykiem lub lekarzem. Specjalista może zaproponować dokładniejsze metody oceny nawodnienia, np. analizę składu ciała (BIA), która pozwala określić zawartość wody w organizmie.

Przeczytaj także: Regularne picie wody, czyli jak skutecznie nawodnić organizm zimą

Kto jest szczególnie narażony na odwodnienie?

Choć odwodnienie może dotyczyć każdego, niektóre osoby są na nie znacznie bardziej podatne. Wynika to z fizjologii, trybu życia lub zwiększonego zapotrzebowania na płyny, które nie zawsze jest świadomie zaspokajane. Kogo zatem warto zaliczyć do grupy podwyższonego ryzyka?

Na pierwszym miejscu znajdują się osoby starsze.

Z wiekiem maleje naturalne uczucie pragnienia, a jednocześnie organizm traci zdolność do skutecznego zatrzymywania wody. Dodatkowo, część osób w podeszłym wieku przyjmuje leki o działaniu moczopędnym, co jeszcze bardziej zwiększa ryzyko utraty płynów. W takich przypadkach nawodnienie organizmu nie tylko wspiera codzienne funkcje fizjologiczne, ale także wpływa na zdolności poznawcze, koncentrację i ogólne samopoczucie.

Kolejną grupą są dzieci, zwłaszcza te najmłodsze.

Ich organizmy zawierają większy procent wody w stosunku do masy ciała niż u dorosłych, ale rezerwy wodne są znacznie mniejsze. Maluchy często nie sygnalizują pragnienia wprost, a w czasie intensywnej zabawy łatwo przeoczyć moment, w którym zaczyna się proces odwodnienia. Dla nich picie 2–3 litrów dziennie nie zawsze jest możliwe, dlatego tak ważne jest, by dorośli aktywnie pilnowali podaży płynów.

Nie można też zapomnieć o osobach aktywnych fizycznie.

Trening siłowy, bieganie, joga czy szybki spacer w upalny dzień – wszystkie te formy ruchu zwiększają utratę wody wraz z potem. Dlatego właśnie sportowcy, zarówno amatorzy, jak i profesjonaliści, powinni przywiązywać kluczową rolę do regularnego uzupełniania płynów i elektrolitów, najlepiej nie dopuszczając do momentu odczuwalnego pragnienia.

Zagrożone są również osoby pracujące w wysokich temperaturach lub w klimatyzowanych pomieszczeniach, które często powodują przesuszenie błon śluzowych i skóry.

Klimatyzacja może sprzyjać niewidocznej utracie płynów przez skórę i układ oddechowy. Z kolei upały oraz wilgotne środowisko pracy mogą prowadzić do nadmiernej potliwości i szybszego odwodnienia, które stopniowo wpływa na zdolności organizmu do utrzymania stałej temperatury ciała i wydolności psychicznej.

Na koniec warto wspomnieć o kobietach w ciąży i karmiących piersią. Ich zapotrzebowanie na płyny naturalnie rośnie – zarówno w związku ze zmianami metabolicznymi, jak i ze wzmożoną utratą wody. W takich sytuacjach niedobór płynów może prowadzić do zmęczenia, zaburzeń koncentracji, a także ogólnego pogorszenia samopoczucia.

Niezależnie od tego, do której grupy należysz, warto pamiętać, że nawet łagodne odwodnienie potrafi pogorszyć funkcjonowanie organizmu. Dlatego picie 2–3 litrów dziennie, rozłożone równomiernie w ciągu dnia, nie powinno być traktowane jako „dobry pomysł”, lecz raczej jako jeden z fundamentów codziennej profilaktyki zdrowotnej.

Jak odwodnienie wpływa na zdolności poznawcze?

Czy wiesz, że już niewielki spadek poziomu nawodnienia może wpływać na to, jak myślisz, reagujesz i... pamiętasz? Nasz mózg w ponad 70% składa się z wody, dlatego jej obecność jest niezbędna do utrzymania prawidłowych funkcji poznawczych. Gdy zaczyna jej brakować, zaburzeniu ulegają podstawowe procesy poznawcze — od uwagi, przez logiczne myślenie, aż po zdolność analizowania informacji.

Odwodnienie może szczególnie osłabić pamięć krótkotrwałą, czyli tę, która pozwala Ci przechowywać i przetwarzać informacje w czasie rzeczywistym. To właśnie ona jest odpowiedzialna za to, że potrafisz szybko zapamiętywać nowe dane, przypomnieć sobie, po co otwierasz przeglądarkę lub ile dodać do rachunku w głowie. Kiedy organizm nie otrzymuje wystarczającej ilości płynów, obniża się szybkość reakcji i zdolność do utrzymania koncentracji nawet przy prostych zadaniach.

Odpowiednia ilość wody pomaga utrzymać stabilność uwagi i wydolność umysłową podczas długotrwałej pracy intelektualnej. W stanie odwodnienia nawet podstawowe czynności mogą wydawać się trudniejsze, a decyzje – bardziej impulsywne. To może mieć znaczenie zarówno w pracy biurowej, podczas egzaminów, jak i w codziennych sytuacjach wymagających szybkiego myślenia.

Co ciekawe, negatywne skutki odwodnienia dotyczą nie tylko zdolności poznawczych, ale również ich subiektywnego postrzegania – wiele osób deklaruje uczucie „zamglenia umysłu”, spowolnienia czy trudności w skupieniu się. I choć to nie choroba, efekt może znacząco wpłynąć na jakość dnia.

Dlatego właśnie warto dbać o regularne spożycie płynów – najlepiej małymi porcjami przez cały dzień. Odpowiednia ilość wody pomaga nie tylko ciału, ale i umysłowi – utrzymując procesy poznawcze na stabilnym poziomie i wspierając efektywność umysłową. Jeśli zdarza ci się łapać na tym, że trudniej ci się skupić, a zapamiętywanie zajmuje więcej czasu niż zwykle – sprawdź, kiedy ostatnio piłaś lub piłeś wodę.

Odwodnienie a zdolność koncentracji

Zastanawiasz się, dlaczego mimo przespanej nocy i filiżanki kawy trudno ci się skupić? Przyczyną mogą być nie tylko stres czy zmęczenie, ale również coś bardziej podstawowego — brak wody. Nawet łagodne odwodnienie powoduje problemy z koncentracją, które często są mylnie przypisywane innym czynnikom.

Mózg, jako narząd o wyjątkowo dużym zapotrzebowaniu na tlen i składniki odżywcze, potrzebuje odpowiedniego nawodnienia, by utrzymać sprawne działanie. Gdy w organizmie zaczyna brakować płynów, spada objętość krwi, a to z kolei może utrudniać transport tlenu i glukozy do komórek nerwowych. Efekt? Trudności z koncentracją, uczucie „zamulonej głowy”, roztargnienie, a nawet drażliwość. W takich momentach samo zmuszenie się do skupienia staje się wyzwaniem.

Warto wiedzieć, że ilość wody pomaga regulować poziom energii i podtrzymywać czujność. Regularne sięganie po płyny w ciągu dnia pozwala utrzymać równowagę w pracy układu nerwowego i zapobiega spadkom wydolności umysłowej. Szczególnie ważne jest to w środowisku pracy, podczas nauki, prowadzenia auta czy w trakcie intensywnych spotkań wymagających pełnego skupienia.

Z perspektywy codziennego funkcjonowania to właśnie zdolność koncentracji decyduje o tym, jak efektywnie przyswajasz informacje, kończysz zadania i radzisz sobie z obowiązkami. Odpowiednie nawodnienie nie daje natychmiastowego „zastrzyku skupienia” — ale jego brak może wyraźnie cię z tego skupienia wybić.

Jeśli zauważasz, że w ciągu dnia coraz częściej gubisz wątek, zapominasz, co chcesz zrobić, albo męczy cię czytanie dłuższych tekstów — to może być dobry moment, by zamiast po kolejną kawę, sięgnąć po szklankę wody. To prosty, a jednocześnie skuteczny krok w stronę lepszej koncentracji.

Czy suplementy diety mogą pomóc w nawadnianiu organizmu?

W kontekście utrzymania prawidłowego poziomu nawodnienia najważniejsze jest zawsze jedno: regularne picie wody. To fundament. Ale czy suplementy diety mogą wspierać cię w tym procesie? Mogą — pod warunkiem, że wiesz, czego szukać i jaką rolę pełnią poszczególne składniki.

Suplementy nie zastąpią wody i nie powinny być traktowane jako główne źródło nawodnienia. Mogą natomiast wspierać organizm w utrzymaniu równowagi elektrolitowej i ułatwiać utrzymywanie odpowiedniego poziomu płynów — zwłaszcza w sytuacjach zwiększonej utraty wody, np. podczas intensywnego wysiłku fizycznego, w upalne dni lub przy diecie ubogiej w warzywa i owoce.

Warto zwrócić uwagę na produkty zawierające elektrolity, takie jak: sód, potas, magnez czy wapń. Te składniki mineralne wspierają mechanizmy regulujące gospodarkę wodno-elektrolitową. Na przykład sód pomaga zatrzymać wodę w organizmie, potas wspiera pracę mięśni i nerwów, a magnez — biorący udział w setkach procesów metabolicznych — może ułatwiać adaptację do wysiłku i ograniczać uczucie zmęczenia. Z kolei wapń wpływa m.in. na funkcjonowanie komórek mięśniowych i nerwowych.

W składzie niektórych suplementów możesz też znaleźć naturalne ekstrakty, np. z kokosa (bogate źródło elektrolitów), liści pokrzywy czy owoców aceroli. W kontekście nawodnienia najważniejsze jest to, że mogą one zawierać składniki wspomagające utrzymanie równowagi płynów lub dostarczać minerałów utraconych np. z potem.

Niektóre osoby sięgają również po suplementy z dodatkiem witamin z grupy B — zwłaszcza B1, B2 i B6 — ponieważ biorą one udział w procesach energetycznych i mogą wpłynąć na samopoczucie podczas upałów czy intensywnego dnia. Choć nie wpływają bezpośrednio na nawodnienie, mogą wspierać prawidłowe funkcjonowanie organizmu w warunkach zwiększonego zapotrzebowania.

Warto też pamiętać, że jeśli w diecie dominuje przetworzona żywność, a spożycie warzyw i owoców jest niskie, wówczas uzupełnianie elektrolitów może być przydatne. Ale — i to ważne — suplementy nie zastępują wody. Ich zadaniem nie jest „nawodnić organizm”, ale wesprzeć jego zdolność do utrzymania nawodnienia w odpowiednich warunkach.

Jeżeli więc często się pocisz, podróżujesz lub po prostu nie masz pewności, że  dieta dostarcza wystarczającej ilości składników mineralnych — dobrze dobrany suplement może być pomocnym dodatkiem. Ale zawsze zaczynaj od podstaw: szklanki czystej wody.

Podsumowanie

Woda to nie tylko element zdrowej diety – to niezbędny składnik codziennego funkcjonowania organizmu. Choć często mówi się o niej w kontekście skóry, trawienia czy aktywności fizycznej, warto pamiętać, że prawidłowe nawodnienie wpływa także na Twoją koncentrację, zdolności poznawcze, a nawet nastrój.

Już niewielkie odwodnienie może wpłynąć na jakość dnia – obniżyć poziom energii, wywołać problemy z koncentracją, a także zaburzyć rytm pracy całego organizmu. Zmęczenie, „mgła umysłowa”, bóle głowy czy wahania nastroju mogą być sygnałem, że brakuje ci nie kawy ani cukru – tylko zwykłej wody.

Dlatego warto przyjrzeć się swoim codziennym nawykom. Czy pijesz regularnie? Czy sięgasz po wodę, zanim poczujesz pragnienie? Czy Twoja dieta dostarcza nie tylko płynów, ale też elektrolitów, które wspierają utrzymanie odpowiedniego nawodnienia?

Przypomnij sobie o prostej zasadzie – picie wody to inwestycja w zdolność skupienia i komfort psychiczny. W warunkach zwiększonego zapotrzebowania – np. przy upałach, intensywnym wysiłku czy podróżach – możesz rozważyć suplementację składników mineralnych, które biorą udział w gospodarce wodno-elektrolitowej. Pamiętaj jednak, że żaden suplement nie zastąpi szklanki wody – może jedynie uzupełniać dietę.

Źródła:

Wpływ odwodnienia na funkcje poznawcze i nastrój:

• Benton D. et al., Dehydration influences mood and cognition: a plausible hypothesis?, Nutrients, 2011, 3(5): 555–573.

• Masento N.A. et al., Effects of hydration status on cognitive performance and mood, British Journal of Nutrition, 2014, 111(10): 1841–1852.

Znaczenie wody i elektrolitów dla zdrowia:

• EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies (NDA), Scientific opinion on dietary reference values for water, EFSA Journal, 2010, 8(3): 1459.

• Manz F., Hydration in children, Journal of the American College of Nutrition, 2007, 26(5 Suppl): 562S–569S.

Jeżeli chcesz, przygotuję pełne zestawienie dla całego tekstu w tym formacie. Daj znać.