Czym jest insulinooporność?

Zanim odpowiemy na pytanie, co to jest insulinooporność, zacznijmy od bardziej ogólnego terminu, jakim jest zespół metaboliczny. Najprościej mówiąc, jest to grupa czynników ryzyka, które zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych oraz cukrzycy typu 2. Insulinooporność należy do tych czynników ryzyka. Warto jednak pamiętać, że ani insulinooporność, ani współwystępujące w zaburzeniu metabolicznym nadciśnienie czy dyslipidemia nie są klasyfikowane jako choroby. Nie należy ich jednak z tego powodu zaniedbać!

Sama insulinooporność to stan, w którym komórki organizmu nie reagują prawidłowo na insulinę, hormon regulujący poziom cukru we krwi. W normalnych warunkach insulina pomaga komórkom wchłaniać glukozę z krwi. Następnie jest ona wykorzystywana jako źródło energii lub magazynowana na później. Gdy jednak komórki stają się oporne na insulinę, glukoza nie jest efektywnie wykorzystywana. To prowadzi do zwiększenia jej poziomu we krwi ponad normę.

W diagnozie insulinooporności pomocne jest m.in. badanie HOMA-IR. Na czym polega? Na podstawie stężenia insuliny oraz glukozy we krwi na czczo oblicza się wskaźnik, który pozwala określić, jak organizm reaguje na insulinę i czy komórki są na nią odpowiednio wrażliwe. W normalnych warunkach wartość HOMA-IR wynosi około mniej niż 2,5. 

Wiele osób może się też zastanawiać, jaka jest różnica pomiędzy insulinoopornością a hipoglikemią. Otóż oba stany są ze sobą powiązane. Jak już powiedzieliśmy, insulinooporność oznacza, że organizm nie reaguje właściwie na insulinę, co może prowadzić do podwyższonego poziomu glukozy we krwi. Hipoglikemia natomiast to stan, w którym poziom glukozy we krwi jest zbyt niski. U osób z insulinoopornością może dojść do hipoglikemii reaktywnej, która występuje po posiłku i jest wynikiem nadmiernej produkcji insuliny przez organizm w odpowiedzi na spożycie węglowodanów. 

Czy zaburzenia metaboliczne to cukrzyca?

Zanim omówimy objawy IO, zostańmy jeszcze przy temacie zaburzeń metabolicznych. Często bowiem insulinoodporność jest kojarzona z cukrzycą, co jest błędem. 

Cukrzyca należy oczywiście do chorób metabolicznych, ale termin zaburzenia odnosi się do grupy różnych problemów zdrowotnych, o których wspomnieliśmy. Wśród nich należy wymienić otyłość, insulinooporność, nadciśnienie, wysoki poziom trójglicerydów i niski poziom HDL cholesterolu. Zatem, chociaż cukrzyca jest zaburzeniem metabolicznym, nie wszystkie zaburzenia metaboliczne są cukrzycą.

Pomimo tego, że insulinooporność nie jest tożsama z cukrzycą, wciąż jest poważnym stanem, który może prowadzić do rozwoju cukrzycy typu 2. Jest to pierwszy etap w kaskadzie zaburzeń gospodarki węglowodanowej, który charakteryzuje się mniejszą wrażliwością komórek na działanie insuliny. W przypadku insulinooporności trzustka nadal produkuje insulinę, ale komórki organizmu nie reagują na nią odpowiednio, co może prowadzić do podwyższonego poziomu glukozy we krwi.

Z czasem, jeśli insulinooporność nie zostanie odpowiednio leczona (m.in. poprzez zmianę stylu życia lub farmakoterapię), może dojść do uszkodzenia komórek trzustki. Cukrzyca typu 2 rozwija się, gdy trzustka nie jest już w stanie produkować wystarczających ilości insuliny, aby rekompensować obniżoną wrażliwość tkanek na jej działanie. Dlatego ważne jest, aby osoby z insulinoopornością podjęły odpowiednie kroki w celu zmniejszenia ryzyka rozwoju cukrzycy. W jaki sposób? Aby to zrobić, należy zadbać o zdrową dietę, regularną aktywność fizyczną i utrzymanie prawidłowej masy ciała.

Przyczyny i czynniki ryzyka insulinooporności

Przyczyny insulinooporności są dosyć zróżnicowane. Do rozwoju zaburzenia prowadzą zarówno czynniki genetyczne, jak i ogromny wpływ ma też styl życia. Co dokładnie to oznacza? Insulinooporność często stwierdza się u osób z nadwagą i otyłością (chociaż oczywiście nie tylko!). Szczególnie otyłość brzuszna jest powiązana z zespołem metabolicznym, a będąc konkretnym, to brak zbilansowanej diety odgrywa ogromną rolę w rozwoju insulinooporności. Co jeszcze powoduje pojawienie się wrażliwości organizmu na działanie insuliny?

• Brak aktywności fizycznej. Jeśli prowadzisz siedzący tryb życia i Twój poziom aktywności fizycznej określasz jako niski, dobrze jest to zmienić — wystarczą nawet codzienne krótkie spacery!
• Nadużywanie alkoholu i papierosów. Wszyscy wiemy, że te złe nawyki mają negatywny wpływ na nasze zdrowie, m.in. powodują wrażliwość insulinową tkanek.
• Niektóre leki. Sterydy czy leki hormonalne mogą mieć wpływ na wrażliwość na insulinę
• Przewlekły stres. Kortyzol, czyli hormon stresu, może działać w sposób antagoniczny do insuliny, zakłócając normalny metabolizm węglowodanów i przyczyniając się do insulinooporności. Dodatkowo stale podwyższony kortyzol zwiększa wrażliwość komórek na insulinę. 

Trzeba też powiedzieć, że insulinooporność może pojawiać się przy chorobach hormonalnych, takich jak niedoczynność lub nadczynność tarczycy. Również zespół Cushinga nasila ten stan — wynika to z podwyższonego kortyzolu. Nierzadko insulinooporność występuje razem z PCOS, czyli zespołem policystycznych jajników. Powodów jest kilka. Po pierwsze, PCOS często prowadzi do nadprodukcji androgenów, męskich hormonów płciowych, które mogą zaburzać działanie insuliny i zwiększać jej poziom we krwi. Po drugie, w wyniku problemów hormonalnych wiele kobiet z PCOS zmaga się z nadwagą lub otyłością, co samo w sobie może nasilać insulinooporność. Jak już powiedzieliśmy, nadmiar tkanki tłuszczowej, szczególnie w okolicy brzucha, wpływa na zwiększenie oporności tkanek na insulinę.

Dodatkowo istnieją dowody sugerujące, że w PCOS może dochodzić do nieprawidłowej pracy receptorów insulinowych, co również przyczynia się do rozwoju insulinooporności.

Jak rozpoznać chorobę? Jakie są objawy insulinooporności?

Jak rozpoznać insulinooporność? Wbrew pozorom nie do końca jest to łatwe zadanie, z uwagi na dość specyficzne objawy. Insulinooporność daje bowiem dość subtelne symptomy, które łatwo można zakwalifikować jako inną chorobę lub zaburzenie.

Na co więc zwrócić uwagę? Bardzo często osoby z tym zaburzeniem metabolicznym zauważają u siebie wzmożony apetyt, szczególnie na słodycze, nawet po sycących posiłkach. Istotne jest też samopoczucie po zjedzeniu — jeśli po śniadaniu, obiedzie czy kolacji odczuwasz zmęczenie i senność, mogą to być pierwsze objawy podwyższonej insuliny we krwi.  

Insulinooporność może przyczynić się także do tycia, zwłaszcza w okolicy brzucha. Niestety, stan ten wiąże się również z trudnością w redukcji masy ciała. Jeśli pomimo deficytu kalorii oraz ćwiczeń Twoja waga stoi w miejscu, warto szukać przyczyn tego problemu właśnie w zaburzeniach metabolizmu. Zwłaszcza jeśli zauważyłeś lub zauważyłaś, że zniknęło Twoje wcięcie w talii!

To jednak nie koniec symptomów, jeśli chodzi o insulinooporność, objawy skórne są bowiem równie istotną częścią diagnostyki. Mogą one obejmować m.in. zmiany na skórze o typie acanthosis nigricans (rogowacenie ciemne), co oznacza pojawienie się ciemnych, zgrubiałych przebarwień, zwłaszcza w naturalnych zgięciach ciała. Pacjenci często zauważają też wzrost produkcji sebum, co sprzyja powstawaniu zaskórników oraz wyprysków.

Mniej oczywiste objawy wysokiej insuliny to nadciśnienie tętnicze, podwyższony poziom trójglicerydów, spadek libido, a także trudności w koncentracji, zmiany nastroju i tzw. mgła umysłowa.

Insulinooporność – diagnostyka u kobiet i mężczyzn

Wiesz już, czym jest insulinooporność i jakie daje objawy. Jednak oprócz samego rozpoznania problemu, bardzo istotne w procesie diagnostycznym jest również jego potwierdzenie. Jak zbadać insulinooporność? Otóż diagnozę stawia się na podstawie różnych wskaźników. Aby ocenić stężenie glukozy we krwi, a także sprawdzić działanie insuliny – hormonu trzustki, lekarz może poprosić Cię o wykonanie następujących badań:

• Glukoza na czczo — podstawowe badanie, które mierzy poziom glukozy we krwi. Należy je zrobić po co najmniej 8 godzinach postu. Wysokie wartości mogą wskazywać na insulinooporność lub cukrzycę.
• Insulina na czczo — podobnie jak w przypadku glukozy, wyniki badania są najdokładniejsze po nocnym poście. Jeśli poziom insuliny na czczo jest wysoki, może to świadczyć o insulinooporności. Ile się czeka na wynik insuliny? Wynik zwykle jest dostępny maksymalnie po dwóch dniach roboczych, podobnie jak w przypadku glukozy.
• Test obciążenia glukozą (krzywa glukozowo insulinowa) — to badanie zajmuje zwykle więcej czasu niż dwa wcześniejsze. Po zmierzeniu poziomu glukozy na czczo pacjent wypija roztwór glukozy, a następnie której poziom jest mierzony w kilku punktach czasowych. Pomaga to ocenić, jak organizm radzi sobie z przyswajaniem glukozy.

Jeśli chodzi o ocenę badań, choć insulinooporność jest stanem, do jej diagnozy używa się konkretnych wskaźników. Najbardziej znany jest wskaźnik HOMA-IR, który oblicza się za pomocą specjalnego wzoru. Inne metody to test na insulinooporność QUICKI lub test Krafta (mierzy poziom insuliny w odpowiedzi na obciążenie glukozą w ciągu kilku godzin).

Jak leczyć insulinooporność i obniżyć poziom cukru we krwi?

Dieta z niskim indeksem glikemicznym. Co suplementować?