Brak równowagi hormonalnej niestety bardzo mocno zaburza różne funkcje organizmu, a problem dotyczy zarówno kobiet, jak i mężczyzn, ma też poważne konsekwencje zdrowotne. Jak więc szybko rozpoznać problemy endykronologiczne, aby rozwiązać problemy na tle hormonalnym? Tym tematem zajmiemy się w dzisiejszym artykule — zapraszamy do lektury!

Najczęściej występujące zaburzenia hormonalne u kobiet

Zanim porozmawiamy o konkretnych chorobach oraz ich objawach, zacznijmy od podstaw, a więc od tego, czym są hormony i dlaczego są tak istotne. Otóż hormony to substancje, które są wytwarzane przez gruczoły dokrewne. Regulują one wiele funkcji organizmu, takich jak cykl menstruacyjny, płodność, nastrój, metabolizm czy sen. Zaburzenia hormonalne u kobiet to więc stan, w którym poziom hormonów w organizmie jest nieprawidłowy, a który może mieć bardzo różne przyczyny: począwszy od chorób gruczołów, stres lub ciążę, aż po leki oraz czynniki środowiskowe.

Zaburzenia hormonalne mogą objawiać się różnymi symptomami, w zależności od tego, które hormony są zaangażowane. Niektóre z najczęstszych objawów to:

• Wypadanie włosów, suchość skóry, zaparcia, zmęczenie, depresja, niskie libido (wskazują na niedoczynność tarczycy),
• Nadmierne pocenie się, nerwowość, utrata masy ciała, kołatanie serca, drżenie rąk (wiążą się z nadczynnością tarczycy),
• Zaburzenia cyklu miesiączkowego, trądzik, nadmierne owłosienie, otyłość, problemy z płodnością, które mogą być spowodowane zespołem policystycznych jajników (PCOS), czyli zaburzeniem gospodarki androgenowej i insuliny,
• Osteoporoza, nadciśnienie, otyłość, rozstępy, trądzik, depresja — takie objawy często wskazują na zespół Cushinga (nadmierną produkcją kortyzolu przez nadnercza),
• Uczucie gorąca, poty nocne, suchość pochwy, zaburzenia nastroju, bezsenność, spadek libido — tak najczęściej objawia się menopauza, czyli zmniejszenie produkcji estrogenów i progesteronu przez jajniki.

Brak równowagi hormonalnej u mężczyzn

Pomimo tego, że choroby tarczycy oraz inne przypadłości, związane z brakiem równowagi hormonalnej, są zwykle kojarzone z kobietami, tego typu problemy jak najbardziej dotyczą także płci przeciwnej. Na jakie zaburzenia hormonalne cierpią mężczyźni i z jakimi objawami się one wiążą?  

• Niski poziom testosteronu — jest to główny męski hormon płciowy, który odpowiada za zdrowie reprodukcyjne, funkcje seksualne i masę mięśniową. Niski poziom testosteronu może być spowodowany starzeniem się, chorobami jąder, nadnerczy lub przysadki, stres, otyłością, lekami, czy czynnikami środowiskowymi. Objawy niskiego poziomu testosteronu mogą obejmować obniżone libido, zaburzenia erekcji, niepłodność, ginekomastia, utratę masy mięśniowej, osteoporozę, depresję, zmęczenie, czy zaburzenia pamięci.
• Zespół metaboliczny — jest to zbiór zaburzeń, związanych z otyłością brzuszną, wysokim poziomem cukru we krwi, wysokim poziomem cholesterolu i wysokim ciśnieniem krwi, które zwiększają ryzyko chorób serca, cukrzycy oraz udaru mózgu. Zespół metaboliczny jest związany z insulinoopornością, czyli stanem, w którym komórki organizmu nie reagują prawidłowo na insulinę, hormon odpowiedzialny za transport glukozy do komórek. Insulinooporność może prowadzić do nadmiaru glukozy i insuliny we krwi, co z kolei może zaburzać równowagę innych hormonów, takich jak testosteron, kortyzol, czy hormon wzrostu. Objawy zespołu metabolicznego mogą obejmować przyrost masy ciała, zmęczenie, pragnienie, częste oddawanie moczu, zaburzenia erekcji, a także zaburzenia nastroju.
• Andropauza — jest to naturalny proces, w którym jądra mężczyzny przestają produkować wystarczającą ilość testosteronu z wiekiem. Porównany jest do menopauzy u kobiet, ale nie występuje u wszystkich mężczyzn i nie ma ani wyraźnego początku, ani końca. Andropauza może prowadzić do zmniejszenia libido, zaburzeń erekcji, spadku masy mięśniowej, utraty gęstości kości, zmian nastroju, bezsenności oraz uderzeń gorąca.

Objawy zaburzeń hormonalnych — czym różnią się w zależności od płci?

Ze względu na to, że kobiety i mężczyźni wytwarzają różne hormony płciowe, które wpływają na ich cechy oraz funkcje seksualne, zaburzenia gospodarki hormonalnej będą powodować różne objawy.

Niektóre z objawów zaburzeń hormonalnych, które są specyficzne z uwagi na płeć, to: 

• Dla kobiet:

  • Zaburzenia cyklu miesiączkowego, takie jak nieregularne, obfite, bolesne lub brakujące okresy.
  • Nadmierne owłosienie na twarzy lub ciele, zwane hirsutyzmem, spowodowane nadmiarem androgenów, czyli męskich hormonów płciowych.
  • Trądzik, zwłaszcza na twarzy, klatce piersiowej lub plecach, również związany z nadmiarem androgenów.
  • Przerzedzenie lub wypadanie włosów na głowie, zwane androgenowym łysieniem, również spowodowane nadmiarem androgenów.
  • Przyrost masy ciała lub problemy ze schudnięciem, związane z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej i tłuszczowej, takimi jak insulinooporność, zespół policystycznych jajników (PCOS) lub niedoczynność tarczycy.
  • Uczucie gorąca, poty nocne, suchość pochwy, zaburzenia nastroju, bezsenność, spadek libido, związane z menopauzą, czyli zmniejszeniem produkcji estrogenów i progesteronu przez jajniki.

• Dla mężczyzn:

  • Zaburzenia seksualne, takie jak obniżone libido, impotencja, niepłodność, czy ginekomastia, czyli powiększenie piersi, spowodowane niskim poziomem testosteronu, głównego męskiego hormonu płciowego.
  • Otyłość, cukrzyca, nadciśnienie, osteoporoza, depresja, zmęczenie, czy zaburzenia pamięci, związane z zespołem metabolicznym, czyli zaburzeniem gospodarki węglowodanowej i tłuszczowej, związanym z insulinoopornością i niskim poziomem testosteronu.
  • Uczucie gorąca, poty nocne, bezsenność, drażliwość, czy spadek masy mięśniowej, związane z andropauzą, czyli zmniejszeniem produkcji testosteronu z wiekiem.
  • Zmiany nastroju, lęk, depresja, czy zaburzenia snu, związane z nierównowagą serotoniny, dopaminy, noradrenaliny, czy kortyzolu, hormonów odpowiedzialnych za regulację emocji, motywacji, nagrody i stresu.

Problemy skórne, trądzik i hormony

Wśród częstych objawów zaburzeń gospodarki hormonalnej w organizmie z łatwością można wymienić trądzik oraz inne problemy skórne. Hormony, które mają wpływ na ten stan, to przede wszystkim androgeny (męskie hormonów płciowych): testosteron,dihydrotestosteron i androstenediol. Zdarza się jednak, że to wzrost stężenia estrogenów (żeńskich hormonów płciowych) wpływa na pojawienie się zmian skórnych.

Trądzik hormonalny występuje głównie u osób dorosłych, zwłaszcza kobiet, u których często pojawia się niestabilność hormonalna związaną z cyklem miesiączkowym, ciążą, menopauzą lub chorobami tarczycy. Charakteryzuje się on występowaniem zaskórników, wykwitów grudkowo-krostkowych i torbieli ropnych, które mogą być bolesne i pozostawiać blizny.

Inne częste objawy trądziku hormonalnego to:

• Lokalizuje się w okolicach łojotokowych, takich jak twarz (szczególnie broda, szczęka, szyja, nos, czoło i policzki) i plecy.
• Często towarzyszy mu przetłuszczanie się skóry i włosów.
• Zależy od fazy cyklu miesiączkowego, pojawia się lub nasila się przed lub w trakcie miesiączki.
• Nie reaguje na typowe leki na trądzik, takie jak antybiotyki czy retinoidy.
• Może być związany z innymi objawami zaburzeń hormonalnych, takimi jak nadwaga, owłosienie, nieregularne miesiączki, trudności z zajściem w ciążę czy zespół policystycznych jajników.

Leczenie trądziku hormonalnego zależy od jego przyczyny i nasilenia. W niektórych przypadkach wystarczy zmiana diety, stylu życia i pielęgnacji skóry. W innych konieczne jest stosowanie leków, takich jak antybiotyki, retinoidy, leki przeciwzapalne lub leki hormonalne, np. doustne środki antykoncepcyjne. Leczenie trądziku hormonalnego warto powierzyć dermatologowi, dobrze jednak jest podejść do tematu holistycznie, bowiem w przypadku zaburzeń równowagi hormonalnej najlepsze efekty dają przemyślane działania, skupione na różnych aspektach zdrowia, począwszy od diety, aż po zmianę codziennych nawyków.

Zwłaszcza dieta może mieć wpływ na trądzik hormonalny. Niektóre pokarmy po prostu zaburzają równowagę hormonalną, przez co zwiększa się stan zapalny, podnosi poziom cukru we krwi lub też dochodzi do nadprodukcji sebum. Nie ma jednej uniwersalnej diety dla osób z trądzikiem hormonalnym, ale ogólnie zaleca się następujące zasady:

• Unikaj żywności o wysokim indeksie glikemicznym, takiej jak białe pieczywo, słodycze, napoje gazowane czy fast foody. Taka żywność powoduje gwałtowny wzrost poziomu glukozy i insuliny we krwi, co może stymulować wydzielanie androgenów i sebum.
• Ogranicz spożycie nabiału, zwłaszcza tłustego mleka, jogurtu, sera czy masła. Nabiał zawiera hormony zwierzęce, które mogą zakłócać równowagę hormonalną u ludzi. Ponadto nabiał może podnosić poziom insuliny i IGF-1, co również sprzyja trądzikowi.
• Zwiększ spożycie warzyw, owoców i produktów bogatych w omega-3, takich jak ryby, orzechy, siemię lniane czy oliwa z oliwek. Te produkty dostarczają witamin, minerałów, przeciwutleniaczy i kwasów tłuszczowych, które wspomagają zdrowie skóry, regulują poziom hormonów, zmniejszają stan zapalny oraz hamują nadmierną produkcję sebum.
• Pij dużo wody i unikaj alkoholu, kawy, a także napojów energetycznych. Woda nawilża skórę i pomaga usuwać toksyny z organizmu. Alkohol, kawa i napoje energetyczne mogą odwadniać skórę, a dodatkowo podnoszą poziom kortyzolu (hormonu stresu), przez co zaburzają równowagę hormonalną.

Dieta nie jest oczywiście jedynym czynnikiem wpływającym na trądzik hormonalny, ale może być ważnym elementem profilaktyki i leczenia tego problemu. Pamiętaj, że każdy organizm jest inny i może inaczej reagować na różne pokarmy. Dlatego warto obserwować, jak Twoja skóra reaguje na zmiany w diecie, aby dostosowywać ją do swoich indywidualnych potrzeb.

Nieprawidłowa masa ciała pomimo braku zmian w diecie? To mogą być hormony

Nieprawidłowa waga to nie tylko nadwaga, ale również niedowaga. Co istotne, oba objawy mogą świadczyć o różnych zaburzeniach hormonalnych — w końcu hormony regulują zarówno metabolizm, jak i apetyt. Które konkretnie hormony mają wpływ na naszą wagę?

• Hormony tarczycy: TSH, ft3, ft4. Tarczyca to gruczoł, który kontroluje tempo przemiany materii, a jeśli produkowana jest za mała ilość hormonów (niedoczynność), metabolizm zwalnia i łatwiej jest przytyć. Jeśli produkuje za dużo hormonów (nadczynność), metabolizm przyspiesza i łatwiej jest schudnąć. Niedoczynność i nadczynność tarczycy mogą mieć różne przyczyny, np. chorobę Hashimoto, chorobę Gravesa, niedobór jodu, guzy, leki.
• Hormony płciowe: estrogeny, progesteron, testosteron. Hormony płciowe odpowiadają za rozwój i funkcjonowanie układu rozrodczego, ale także wpływają na rozkład tkanki tłuszczowej oraz mięśniowej. U kobiet poziom estrogenów i progesteronu zmienia się w zależności od fazy cyklu miesiączkowego, ciąży, a także podczas menopauzy. Zbyt niski lub zbyt wysoki poziom tych hormonów może zaburzać równowagę energetyczną i sprzyjać tyciu lub chudnięciu. U mężczyzn poziom testosteronu maleje z wiekiem, co może prowadzić do spadku masy mięśniowej i wzrostu tkanki tłuszczowej. Nieprawidłowy poziom hormonów płciowych może być także spowodowany przez choroby, np. zespół policystycznych jajników, endometriozę, niedorozwój jąder, guzy.
• Hormony apetytu: leptyna, grelina. Leptyna to hormon sytości, który sygnalizuje mózgowi, że organizm ma wystarczająco dużo energii i nie potrzebuje więcej jedzenia. Grelina to natomiast hormon głodu, który pobudza apetyt i zachęca do spożycia pokarmu. Poziom tych hormonów zależy od wielu czynników, np. ilości i jakości jedzenia, stanu odżywienia, snu, stresu, aktywności fizycznej. Zaburzenia w wydzielaniu lub działaniu tych hormonów mogą prowadzić do nadmiernego lub niedostatecznego spożywania kalorii i wpływać na wagę.

W konktekście wagi warto także zwrócić uwagę na kortyzol, czyli hormon, który jest wydzielany przez nadnercza w sytuacjach stresowych. Jego główną funkcją jest mobilizacja organizmu do walki ze stresem, ale ma on również wpływ na wiele procesów metabolicznych.

W sytuacji przewlekłego stresu kortyzol zwiększa apetyt, zwłaszcza na słodkie i tłuste pokarmy, co może prowadzić do nadmiernego spożycia kalorii i tycia. Dodatkowo obniża tempo przemiany materii, co sprawia, że organizm spala mniej kalorii i trudniej jest schudnąć.

Kortyzol zaburza także rytm snu, co może wpływać na regulację hormonów apetytu i spalania tłuszczu. Finalnie, rozkłada białka w mięśniach, co zmniejsza masę mięśniową i spowalnia metabolizm.

Aby zminimalizować negatywny wpływ kortyzolu na wagę, warto zadbać o redukcję stresu, regularny sen, aktywność fizyczną i zdrową dietę. Jeśli masz podejrzenie, że masz nieprawidłowy poziom kortyzolu, skonsultuj się z lekarzem endokrynologiem, który zleci odpowiednie badania i dobierze leczenie.

To tylko niektóre z hormonów, które mają wpływ tycie oraz chudnięcie. Również insulina, kortyzol czy melatonina mogą wpływać na metabolizm i apetyt w różny sposób. Jeśli masz problem z wagą i podejrzewasz, że może być on związany z zaburzeniami hormonalnymi, powinieneś skonsultować się z lekarzem endokrynologiem, który zleci odpowiednie badania i dobierze leczenie. 

Które badania warto wykonać, aby sprawdzić równowagę hormonów płciowych?

Aby sprawdzić równowagę hormonów płciowych, warto wykonać badania krwi, które oznaczają poziom takich hormonów, jak:

• Estradiol (E2) – jest to główny hormon z grupy estrogenów, odpowiedzialny za rozwój i funkcjonowanie żeńskich narządów płciowych, cykl miesiączkowy, gęstość kości i wiele innych procesów w organizmie.
• Progesteron – jest to hormon z grupy gestagenów, który współdziała z estrogenami w regulacji cyklu miesiączkowego, przygotowuje macicę do zagnieżdżenia się zapłodnionej komórki jajowej i utrzymuje ciążę.
• Testosteron – jest to główny hormon z grupy androgenów, który występuje zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, ale w różnych ilościach. U kobiet testosteron jest wytwarzany głównie przez jajniki i nadnercza i odpowiada za rozwój mięśni, owłosienia, libido i nastroju.
• Białko wiążące hormony płciowe (SHBG) – jest to białko, które wiąże się z hormonami płciowymi, takimi jak estradiol i testosteron, i transportuje je we krwi. Poziom SHBG wpływa na dostępność hormonów płciowych dla tkanek docelowych.
• Hormon folikulotropowy (FSH) – jest to hormon wytwarzany przez przysadkę mózgową, który stymuluje wzrost i dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych u kobiet i produkcję plemników u mężczyzn.
• Hormon luteinizujący (LH) – jest to hormon wytwarzany przez przysadkę mózgową, który wywołuje owulację u kobiet i produkcję testosteronu u mężczyzn.
• Prolaktyna (PRL) – jest to hormon wytwarzany przez przysadkę mózgową, który stymuluje produkcję mleka u kobiet karmiących i hamuje wydzielanie FSH i LH, co wpływa na płodność.

W przypadku badań hormonalnych u kobiet należy jednak pamiętać o tym, że niektóre z nich muszą być wykonywane w odpowiedniej fazie cyklu miesiączkowego: zwykle między 3 a 5 dniem cyklu lub między 19 a 21 dniem cyklu. Lekarz, który wypisze skierowanie na badania, z pewnością poinformuje Cię o tym, jak najlepiej się do nich przygotować. Informacji takiej udzieli również laboratorium, jeśli zdecydujesz się na skorzystanie z usług prywatnej placówki. 

Podstawowym badaniem hormonalnym zalecanym mężczyznom jest badanie poziomu testosteronu, który jest głównym hormonem z grupy androgenów i odpowiada za rozwój i funkcjonowanie męskich cech płciowych, takich jak mięśnie, owłosienie, libido, nastrój, płodność.

Innym ważnym badaniem hormonalnym u mężczyzn jest badanie poziomu prolaktyny, która jest hormonem wytwarzanym przez przysadkę mózgową i stymuluje produkcję mleka u kobiet karmiących. U mężczyzn prolaktyna hamuje wydzielanie testosteronu i wpływa na libido, erekcję oraz płodność. 

Kolejnym badaniem hormonalnym, które może być zalecane mężczyznom, jest badanie poziomu estrogenów, czyli hormonów z grupy estrogenów, które występują zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, ale w różnych ilościach. U mężczyzn estrogeny są wytwarzane głównie przez tkankę tłuszczową i nadnercza i odpowiadają za płodność, ruch plemników, gęstość kości i profil lipidowy.

Przyczyny zaburzeń hormonalnych oraz leczenie zaburzeń hormonalnych

Niezależnie od płci, trzeba przyznać, że problemy hormonalne zdecydowanie potrafią mocno utrudniać życie, wpływają bowiem na działanie całego organizmu. Kiedy sypie się jeden aspekt zdrowia, od razu musisz się mierzyć z natłokiem innych problemów zdrowotnych — a często nie masz przy tym siły, aby odpowiednio o siebie zadbać. Jakie są więc przyczyny zaburzeń hormonalnych? 

• Choroby gruczołów dokrewnych, takich jak tarczyca, przysadka, nadnercza, jajniki, jądra, trzustka, które produkują hormony.
• Choroby autoimmunologiczne, takie jak choroba Hashimoto, choroba Gravesa, cukrzyca typu 1, które powodują atak własnego układu odpornościowego na gruczoły dokrewne.
• Zaburzenia genetyczne, takie jak zespół Klinefeltera, zespół Turnera, zespół policystycznych jajników, które wpływają na rozwój i funkcjonowanie gruczołów dokrewnych.
• Guzy łagodne lub złośliwe, które mogą powstawać w gruczołach dokrewnych lub innych narządach i wpływać na produkcję lub rozkład hormonów.
• Leki, narkotyki, alkohol, sterydy, które mogą zaburzać syntezę, wydzielanie, transport lub działanie hormonów.
• Czynniki środowiskowe, takie jak zanieczyszczenie, promieniowanie, pestycydy, które mogą mieć negatywny wpływ na gruczoły dokrewne i hormony.
• Czynniki fizjologiczne, takie jak ciąża, cykl miesiączkowy, karmienie piersią, menopauza, starzenie się, które mogą powodować naturalne zmiany w poziomie hormonów.
• Czynniki psychologiczne, takie jak stres, depresja, lęk, które mogą wpływać na wydzielanie i działanie hormonów.

Najważniejszym krokiem przy zmianach hormonalnych jest oczywiście odkrycie ich źródła. Samo leczenie zaburzeń hormonalnych zależy natomiast od kilku czynników, między innymi obserwowanych objawów, wyników badań oraz przyczyny nieprawidłowości. Gdy zostaną rozpoznane, wdraża się leczenie farmakologiczne (lekami lub preparatami hormonalnymi). Istotne jest równoległe stosowanie metod niefarmakologicznych, zwłaszcza odpowiedniej diety, a także dbanie o regularną aktywność fizyczną i redukcję stresu. W niektórych przypadkach konieczne może być leczenie chirurgiczne, np. usunięcie guza lub uszkodzonego gruczołu.

Dieta to często niedoceniany aspekt leczenia, ale mocno wpływa ona na poziom hormonów w organizmie. Niektóre składniki odżywcze mogą stymulować lub hamować produkcję i wydzielanie hormonów, co z kolei może mieć wpływ na wiele funkcji organizmu, takich jak metabolizm, płodność, nastrój, sen i wiele innych. O tym, jak istotna jest dieta, świadczy to, że nieprawidłowe żywienie może prowadzić do zaburzeń hormonalnych, takich jak niedoczynność lub nadczynność tarczycy, zespół policystycznych jajników czy insulinooporność!

Aby więc zadbać o równowagę hormonalną, należy unikać produktów wysokoprzetworzonych, bogatych w tłuszcze trans, tłuszcze nasycone, cukry proste oraz w sztuczne dodatki. Zamiast tego najlepiej jest spożywać więcej warzyw, owoców, produktów pełnoziarnistych, zdrowych tłuszczy, białka i przeciwutleniaczy. 

Również niektóre suplementy diety mogą mieć wpływ na poziom hormonów w organizmie, na przykład poprzez dostarczanie prekursorów hormonów, witamin, minerałów, czy związków roślinnych o działaniu podobnym do hormonów.  Niektóre źródła sugerują, że suplementy diety mogą pomóc w leczeniu takich zaburzeń hormonalnych jak:

• Niedoczynność tarczycy - suplementy zawierające jod, selen, cynk, witaminę D, czy tyrozynę mogą wspomagać produkcję hormonów tarczycy i poprawiać metabolizm.
• Zespół policystycznych jajników (PCOS) - suplementy zawierające inozytol, kwas foliowy, chrom, magnez, czy kwasy omega mogą poprawiać gospodarkę insulinową, regulować cykl miesiączkowy, zmniejszać poziom androgenów i poprawiać płodność.
• Menopauza - suplementy zawierające soję, czerwoną koniczynę, dziurawiec, melisę, czy walerianę mogą łagodzić objawy menopauzy, takie jak uderzenia gorąca, poty nocne, suchość pochwy, zaburzenia nastroju, czy bezsenność.

Pamiętaj, że suplementy diety nie są lekarstwem na wszystko i nie zawsze są skuteczne. Ważne jest, aby stosować je zgodnie z zaleceniami producenta i lekarza, a także dbać o zdrowy tryb życia, odpowiednią dietę i regularną aktywność fizyczną.