Czym jest brak równowagi hormonalnej i jakie ma znaczenie dla organizmu?

Problemy hormonalne wpływają zarówno na nasz stan psychiczny, jak i fizyczny — stąd też nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmu bardzo mocno utrudniają codzienne życie. Nic więc dziwnego, że dość charakterystyczne symptomy od razu wzbudzają czujność i zaczynamy zastanawiać się, czy to nie właśnie wahania hormonalne. Zacznijmy jednak od początku, a więc wyjaśnijmy, czym są zaburzenia hormonalne, objawy, jakie łączą się z różnymi diagnozami, a także przyjrzyjmy się różnym przyczynom tych problemów.

Brak równowagi hormonalnej to stan, w którym organizm produkuje zbyt dużo lub zbyt mało określonego hormonu, tj. substancji chemicznej, która reguluje konkretne funkcje organizmu. Hormony wpływają m.in. na wzrost, metabolizm, nastrój czy płodność — stąd też objawy mogą być różne. Bardzo często kobiety zauważają:

• zaburzenia cyklu menstruacyjnego, spadek libido, niepłodność, suchość pochwy, uderzenia gorąca, 
• problemy z zajściem w ciążę,
• wahania wagi,
• spadek energii (silne zmęczenie) oraz obniżenie nastroju i jego wahania,
• zmiany w apetycie, odporności,
• zmiany w proporcjach ciała, wyglądzie twarzy.

Leczenie braku równowagi hormonalnej zależy od przyczyny, rodzaju i nasilenia objawów. Może obejmować zmiany w stylu życia, a więc wprowadzenie zdrowszej diety, suplementacji oraz regularnych ćwiczeń. Często dobierana jest również odpowiednia lekoterapia: hormonalna terapia zastępcza, leki przeciwcukrzycowe, leki przeciwtarczycowe, leki przeciwzapalne lub leki regulujące poziom kortyzolu. W niektórych przypadkach może być konieczna operacja lub radioterapia, aby usunąć lub zmniejszyć nadmiernie aktywne czy uszkodzone gruczoły hormonalne.

Dlaczego zaburzenia hormonalne w tak dużym stopniu dotykają kobiet?

Problemy hormonalne, objawy, które dają, czy po prostu niektóre zaburzenia są dużo częściej diagnozowane w przypadku kobiet niż u mężczyzn. Powód tego stanu rzeczy jest dość prosty: kobiety są mocniej narażone na zaburzenia hormonalne, ponieważ ich gospodarka hormonalna jest bardziej złożona i podlega większym wahaniom w zależności od fazy cyklu miesiączkowego, ciąży, laktacji oraz menopauzy. Wpływ ma też przyjmowanie antykoncepcji hormonalnej. Ponadto kobiety mają więcej gruczołów hormonalnych, do których należą jajniki, tarczyca, przysadka, nadnercza, a które mogą ulegać zaburzeniom.

Jeśli chodzi o to, jakie zaburzenia gospodarki hormonalnej często pojawiają się u kobiet, należy wymienić:

• zespół policystycznych jajników (PCOS) — polega na nadmiernej produkcji androgenów (męskich hormonów płciowych) przez jajniki, co prowadzi do zaburzeń owulacji, nieregularnych miesiączek, trądziku, nadmiernego owłosienia, otyłości i niepłodności.
• zaburzenia tarczycy — wyróżnia się niedoczynność lub nadczynność, które wpływają na poziom hormonów tarczycy, odpowiedzialnych za metabolizm, temperaturę ciała, tętno, ciśnienie krwi, nastrój i płodność. Niedoczynność tarczycy może powodować przyrost masy ciała, zmęczenie, wypadanie włosów, suchość skóry, depresję i zaburzenia miesiączkowania. Nadczynność tarczycy daje natomiast odmienne objawy: utratę masy ciała, nerwowość, kołatanie serca, nadpotliwość, drżenie rąk, zaburzenia snu i oczy.
• zaburzenia przysadki — przykładem jest hiperprolaktynemia, czyli nadmiernej produkcji prolaktyny, hormonu stymulującego laktację. Hiperprolaktynemia może być spowodowana przez guzy przysadki, leki, stres, niedoczynność tarczycy lub inne czynniki, a objawia się brakiem miesiączki, wyciekami z sutków (mlekotok), spadkiem libido, niepłodnością, osteoporozą i zaburzeniami widzenia.
• zaburzenia nadnerczy — należą do nich zespół Cushinga oraz choroba Addisona. W przypadku zaburzeń tego typu mowa o problemach z poziomem kortyzolu, hormonu stresu. Zespół Cushinga polega na nadprodukcji kortyzolu przez nadnercza lub guzy przysadki, płuc i jajników, co powoduje otyłość, twarz księżycowatą, rozstępy, nadciśnienie, cukrzycę, osteoporozę, a często też depresję. Choroba Addisona jest związana z niedoborem kortyzolu i aldosteronu, co może być spowodowane przez autoimmunologiczne zapalenie nadnerczy, infekcje, krwotoki, leki oraz szereg innych czynników. Wśród objawów zwraca się uwagę na utratę masy ciała, osłabienie, zmęczenie, brązowe przebarwienia skóry, hipotensję, nudności, wymioty, biegunki i kryzys addisonowski, stan zagrożenia życia związany z drastycznym niedoborem kortyzolu.

Objawy zaburzeń hormonalnych w przypadku chorób tarczycy

W badaniach Głównego Urzędu Statystycznego z 2019 roku problemy hormonalne związane z tarczycą są wymienione jako szóste wśród najczęściej pojawiających się chorób i dolegliwości przewlekłych. Może wydawać się, że to dość dalekie miejsce, jednak faktem jest, że dotyczą one dość sporej grupy Polek. 

Tego typu problemy z hormonami są przede wszystkim związane z nieprawidłowym poziomem T3 i T4, czyli trójjodotyroniny (T3) oraz tyroksyny (t4), od których zależy wiele funkcji organizmu, takich jak metabolizm, nastrój czy płodność. Aby lepiej zobrazować ich wpływ, trzeba powiedzieć, że oddziałują na układ sercowo-naczyniowy i wewnątrzwydzielniczy, ale także przewód pokarmowy oraz profil lipidowy. Nic więc dziwnego, że wahania hormonalne dają tak szeroki zakres objawów: począwszy od brak libido aż do zmian skórnych i przybierania na wadze.

Objawy zaburzeń hormonalnych w przypadku chorób tarczycy zależą od tego, czy występuje nadczynność tarczycy (nadmiar hormonów tarczycy) czy niedoczynność tarczycy (niedobór hormonów tarczycy). Niektóre z najczęstszych objawów to:

• dla nadczynności tarczycy: nerwowość, kołatanie serca, nadpotliwość, utrata masy ciała, drżenie rąk, zaburzenia snu, wypadanie włosów, biegunka, oczy wyłupiaste, zaburzenia miesiączkowania, niepłodność, osteoporoza.
• dla niedoczynności tarczycy: zmęczenie, przyrost masy ciała, wypadanie włosów, suchość skóry, depresja, zaparcia, nietolerancja zimna, obrzęki, zaburzenia miesiączkowania, niepłodność, niedokrwistość, hipercholesterolemia.

Czy zwykła morfologia może pomóc w wykryciu zmian hormonalnych? Objawy to oczywiście jedno, natomiast badania krwi to zwykle pierwszy krok w diagnostyce. Dzięki nim można bowiem sprawdzić poziom hormonów, przeciwciał przeciwtarczycowych (anty-TPO oraz tyreotropiny (TSH), która odpowiada za stymulowanie tarczycy. Istotne są także badania obrazowe, czyli USG i biopsja tarczycy, dzięki którym możliwa jest ocena jej wielkości, kształtu, struktury oraz zauważenie ewentualnych zmian patologicznych.

Jakie są przyczyny problemów endokrynologicznych i chorób tarczycy? Wiele z nich zależy od konkretnego zaburzenia, ale bardzo często mówi się też o niedoborze i nadmiarze jodu, który jest niezbędny do produkcji hormonów tego gruczołu. Wiemy, że niedobór tego pierwiastka może prowadzić do niedoczynności tarczycy i powstawania wola, a nadmiar — do nadczynności lub zaburzeń autoimmunologicznych. Autoimmunizacja, czyli stan, w którym układ odpornościowy atakuje własne komórki tarczycy, powodując zapalenie, uszkodzenie lub zniszczenie gruczołu to zresztą kolejna przyczyna chorób narządu, w efekcie której dochodzi do choroby Hashimoto. Wpływ na zaburzenia mają również pojawienie się guzów, stany zapalne tarczycy i zaburzenia przysadki.

Objawy skórne i trądzik — jak reaguje zaburzony układ hormonalny?

Problemy skórne kojarzą nam się zwykle z latami nastoletnimi, jednak w przypadku zaburzeń równowagi hormonalnej tego typu objawy są bardzo częste. Trzeba też powiedzieć, że podłoże hormonalne w kontekście stanu skóry jest bardzo istotne, powoduje bowiem często bardzo mocny stan zapalny, z którym ciężko poradzić sobie jedynie kosmetykami przeciwtrądzikowymi — zwłaszcza, jeśli nie znamy przyczyny tej sytuacji. Warto więc wiedzieć, że trądzik hormonalny charakteryzuje się m.in. powstawaniem zaskórników, krost, grudek i torbieli — zwłaszcza w okolicach bogatych w gruczoły łojowe, a więc na twarzy, szyi, plecach oraz klatce piersiowej. Inne charakterystyczne objawy zmian hormonalnych to:

• ropne wypryski (pryszcze) na twarzy, zwłaszcza w okolicy żuchwy, brody, szyi i dolnej części policzków,
• łojotok, czyli nadmierne wydzielanie sebum przez gruczoły łojowe, powodujące świecenie się skóry,
• blizny po zmianach trądzikowych, które mogą być trudne do usunięcia.

W przypadku opisanych objawów najczęściej trądzik powodują hormony androgenowe, które stymulują gruczoły łojowe do zwiększonej produkcji sebum, co wywołuje stany zapalne i zmiany ropne. Te same androgeny występują zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet, ale ich poziom i wpływ na skórę może się różnić w zależności od wieku, płci, cyklu miesiączkowego, ciąży, menopauzy, antykoncepcji hormonalnej, chorób, leków lub innych czynników.

Oczywiście, na pojawienie się problemów ze skórą mogą mieć wpływ inne hormony, takie jak estrogeny. Osoba dotknięta tego typu trądzikiem musi mierzyć się z piekącymi krostkami i grudkami, które pojawiają się na czole, policzkach, nosie i brodzie. Objawy są mocno związane również z cyklem miesiączkowym, stosowaniem hormonalnej antykoncepcji oraz menopauzą. 

Jakie hormony zbadać przy trądziku? Aby postawić diagnozę trądziku hormonalnego należy wykonać następujące badania krwi:

• testosteron całkowity i wolny,
• dehydroepiandrosteron (DHEA) lub dehydroepiandrosteron siarczan (DHEAS),
• hormon folikulotropowy,
• hormon folikulotropowy (FSH),
• hormon luteotropowy (LH),
• prolaktyna,
• hormony tarczycy.

Wstydliwe objawy: spadek libido, nadmiernie owłosienie

Wiemy już, jak łączą się zaburzenia hormonalne i objawy skórne, jednak wahania hormonane powodują różne inne problemy, w tym takie, które mogą być uważane za wstydliwe lub nieprzyjemne. Przykłady? Zaburzenia libido, nadmierne owłosienie, brzuch hormonalny — objawy te mocno wpływają na życie oraz samopoczucie, a nawet relacje.

Spadek libido, czyli zainteresowania i ochoty na seks, w przypadku wahań hormonalnych, może być związany z niedoborem lub nadmiarem estrogenu, progesteronu, testosteronu, prolaktyny, kortyzolu czy insuliny — i nie tylko, jest to bowiem częsty objaw chorób tarczycy. Trzeba jednak również pamiętać, że stres, depresja, zmęczenie, czy nawet antykoncepcja hormonalna także mogą stać za spadkiem libido. Objawy tego typu należy więc rozpatrywać w szerszej perspektywie, tj. w kontekście innych symptomów.

Kolejny przykład objawu, który jest dla wielu chorych bardzo męczący i ma negatywny wpływ na samoocenę to nadmierne owłosienie (hirsutyzm). Jest to stan, w którym u kobiet pojawia się (w różnym nasileniu) nadmiar włosów na twarzy, klatce piersiowej, brzuchu, plecach, ramionach oraz udach. Może być wynikiem nadprodukcji androgenów przez jajniki lub nadnercza i najczęściej jest związany z zespołem policystycznych jajników (PCOS), guzami, chorobami genetycznymi, lekami, nadwagą lub insulinoopornością.

Finalnie, warto wspomnieć o brzuchu hormonalnym. Termin ten opisuje nadmiar tkanki tłuszczowej na brzuchu, który jest spowodowany zaburzeniami gospodarki hormonalnej i ciężko się pozbyć, stosując jedynie dietę redukcyjną — konieczne jest ujarzmienie braku równowagi hormonalnej. Problemy z wagą pojawiają się zarówno przy nadczynności i niedoczynności tarczycy, jak i insulinooporności oraz PCOS. 

Jeśli masz powyższe objawy zaburzeń hormonalnych, pamiętaj, że nie powinny Cię one zawstydzać. Przede wszystkim nie należy ich ignorować! Zaburzenia hormonalne zdecydowanie mają negatywny wpływ na zdrowie, samopoczucie oraz ogólną jakość życia, dlatego warto skonsultować się z lekarzem, który zleci odpowiednie badania, postawi diagnozę i zaproponuje skuteczne leczenie. Nie jesteś sama w swoim problemie — zadbaj o pomoc i wsparcie specjalistów, aby ponownie dobrze poczuć się w swoim ciele!

Najczęstsze zaburzenia hormonalne. Czym różni się PCOS od policystycznych jajników?

Bardzo istotną kwestią w diagnostyce problemów z hormonami i ich objawów jest rozróżnienie na zespół policustycznych jajników (PCOS) oraz policystyczne jajniki — jedynie te pierwsze należą bowiem do zaburzeń hormonalnych, nie są to więc terminy zamienne.

Zapamiętaj więc, że policystyczne jajniki to diagnoza, używana do opisania obrazu jajników w badaniu ultrasonograficznym (USG), w którym widoczne są liczne pęcherzyki (torbiele) o średnicy 2-9 mm, rozmieszczone na obwodzie jajnika. Policystyczne jajniki mogą występować u kobiet z PCOS, ale także u kobiet zdrowych lub z innymi zaburzeniami hormonalnymi. Nie wszystkie kobiety z PCOS mają policystyczne jajniki, a nie wszystkie kobiety z policystycznymi jajnikami mają PCOS. Aby zdiagnozować PCOS, należy spełnić co najmniej dwa z trzech kryteriów:

• nieregularne cykle miesiączkowe lub brak owulacji,
• nadmiar androgenów lub objawy hiperandrogenizmu, takie jak trądzik, hirsutyzm lub łysienie,
• policystyczne jajniki w badaniu USG.

Jakie są przyczyny zaburzeń hormonalnych?

Na koniec pomówmy o tym, jakie są przyczyny zaburzeń hormonalnych. Jak już wiesz, są to substancje chemiczne, które regulują wiele istotnych funkcji organizmu. Co jednak powoduje, że hormony nie działają tak, jak powinny?

• Schorzenia narządów odpowiedzialnych za produkcję danego hormonu, takie jak jajniki, nadnercza, tarczyca, trzustka czy przysadka. Mogą to być choroby zapalne, autoimmunologiczne, nowotworowe, genetyczne lub wynikające z niedoboru lub nadmiaru niektórych składników odżywczych.
• Naturalne procesy zachodzące w organizmie, takie jak dojrzewanie, ciąża, menopauza, starzenie, które wiążą się ze zmianami w gospodarce hormonalnej.
• Nieodpowiednia dieta i niezdrowy styl życia, które mogą zaburzać metabolizm, wpływać na poziom cukru we krwi, powodować otyłość lub niedowagę, a tym samym wpływać na wydzielanie i działanie hormonów.
• Stres i problemy emocjonalne, które mogą zwiększać poziom kortyzolu, czyli hormonu stresu, który wpływa na pracę innych hormonów, takich jak estrogen, progesteron, testosteron, tarczyca czy insulina.
• Leki, używki, toksyny, które mogą hamować lub stymulować produkcję lub działanie hormonów, lub zaburzać ich metabolizm i wydalanie.

Zaburzenia hormonalne po odstawieniu antykoncepcji to również częsty problem, który dotyka wiele kobiet. Nie jest to jednak zwykle trwały stan — po zaprzestaniu stosowania tabletek organizm musi się po prostu dostosować do nowej sytuacji i przywrócić naturalną równowagę hormonalną. Zwykle trwa to od kilku tygodni do kilku miesięcy, w zależności od indywidualnych czynników.

Leczenie zaburzeń hormonalnych. Jaka jest rola suplementacji przy problemach z hormonami?

Leczenie zaburzeń hormonalnych skupia się przede wszystkim na przywróceniu prawidłowego poziomu i działania hormonów, co najczęściej obejmuje lekoterpię, wprowadzenie odpowiedniej diety oraz zmianę stylu życia (m.in. większą aktywność fizyczną). Wiele lekarzy poleca również suplementację jako pomocny element leczenia. Dlaczego? Ponieważ w ten sposób możesz dostarczać organizmowi niezbędnych składników odżywczych, które wpływają na syntezę i metabolizm hormonów. Niektóre z suplementów, które mogą wspomagać równowagę hormonalną, to:

• witaminy z grupy B — zwłaszcza B6, B9 i B12, które są niezbędne do produkcji hormonów steroidowych, takich jak estrogen, progesteron, testosteron i kortyzol. Witaminy z grupy B pomagają również w regulacji poziomu homocysteiny, która jest czynnikiem ryzyka chorób serca i naczyń krwionośnych,
• witamina C — jest silnym przeciwutleniaczem, chroniącym komórki przed uszkodzeniem przez wolne rodniki. Witamina C bierze również udział w syntezie hormonów nadnerczy, takich jak kortyzol, aldosteron i adrenalina, które odpowiadają za reakcję na stres i regulację ciśnienia krwi,
• witamina D — syntetyzowana w skórze pod wpływem promieni słonecznych, lub dostarczana z pożywieniem lub suplementami. Witamina D wpływa na poziom hormonów tarczycy, paratarczycy, przysadki i gonad, a także na gospodarkę wapniowo-fosforanową i zdrowie kości,
• witamina E — jest również przeciwutleniaczem, chroniącym komórki przed stresem oksydacyjnym. Witamina E wpływa na poziom estrogenów i progesteronu, a także na jakość i ilość plemników u mężczyzn,
• magnez — niezbędny do aktywacji ponad 300 enzymów, biorących udział w różnych reakcjach metabolicznych. Magnez wpływa na poziom insuliny, glukozy, kortyzolu, tarczycy i hormonów płciowych, a także na funkcjonowanie układu nerwowego i mięśniowego,
• cynk — ważny składnik wielu enzymów i białek, uczestniczących w syntezie i metabolizmie hormonów. Cynk wpływa na poziom testosteronu, insuliny, tarczycy i hormonu wzrostu, a także na odporność, gojenie się ran i zdrowie skóry, włosów i paznokci,
• selen — jest składnikiem niektórych enzymów, zwanych selenoproteinami, które pełnią rolę przeciwutleniaczy. Selen wpływa na poziom hormonów tarczycy,
• jod — niezbędny do produkcji hormonów tarczycy, takich jak tyroksyna (T4) i trójjodotyronina (T3), które regulują metabolizm, wzrost, nastrój i płodność. Niedobór jodu może prowadzić do niedoczynności tarczycy i powstawania wola (powiększenia tarczycy). Nadmiar jodu może prowadzić do nadczynności tarczycy lub zaburzeń autoimmunologicznych,
• omega-3 — nienasycone kwasy tłuszczowe, występującymi głównie w tłustych rybach, olejach roślinnych, orzechach i nasionach. Omega-3 mają działanie przeciwzapalne, przeciwpłytkowe i obniżające poziom cholesterolu i trójglicerydów. Omega-3 wpływają również na poziom estrogenów, progesteronu, testosteronu i kortyzolu, a także na nastrój i funkcje poznawcze.

Suplementacja jest więc bardzo korzystna dla osób z zaburzeniami hormonalnymi, świetnie uzupełnia też inne działania, mające na celu ich leczenie. Aby jednak była skuteczna, konieczne jest wybieranie wysokiej jakości suplementów, które są produkowane w zgodzie z najwyższymi wymogami jakości farmaceutycznej, tak jak ma to miejsce w przypadku naszej oferty. Warto też wiedzieć, że w Noyo Pharm przed wypuszczeniem na rynek produktów zlecamy badania na obecność metali ciężkich w niezależnym laboratorium J.S. Hamilton. To oraz fakt, że poszczególne składniki suplementów przechodzą badania kliniczne, sprawia, że jesteśmy pewni jakości zarówno witamin, jak i innych preparatów, które są dedykowane konkretnym problemom. Opinie klientów również potwierdzają wysoką jakość, dlatego też zachęcamy do włączenia do swojej diety suplementów Noyo Pharm!